در گذشته، عموماً دولت به شهروندان پاسخگو نبود و در انجام اقدامات خود، به مسائل مربوط به آنها توجه کافی نمی‌کرد.یعنی اگر دولت در انجام وظایف و صلاحیت هایش مشکلی را متوجه شهروندان میساخت ،یا حقوق آنهارا نقض میکرد هیچ مرجعی برای رسیدگی به شکایات مردم وجود نداشت. به عبارتی اگر از طریق عملکرد دولت یا کارکنان آن خساراتی به شهروندان وارد می‌شد، دولت معمولاً مجبور به جبران این خسارت‌ها نمی‌شد. اما این رویکرد امروزه دیگر قابل قبول نیست. به همین دلیل، براساس قانون اساسی، یک مرجع اختصاصی برای بررسی اعتراضات شهروندان در برابر دولت به نام “دیوان عدالت اداری” تحت مجموعه قوه قضاییه تشکیل شده است .
دیوان عدالت اداری مرجع رسیدگی به شکایات مردم از دولت و دستگاه‌های ادرای
به‌موجب اصل ۱۷۳ قانون اساسی، دیوان عدالت اداری به‌منظور رسیدگی به شکایات، دادخواهی‌ها و اعتراضات مردم نسبت به مأموران یا واحدها یا آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آنها، زیر نظر قوه قضائیه تأسیس شد. رئیس دیوان عدالت اداری از سوی رئیس قوه قضائیه به این سمت منصوب می‌گردد.
دیوان عدالت اداری تنها مرجع رسیدگی به شکایات مردم از دولت و دستگاه های اداری و اجرایی است از این رو نهادی بسیار مهم و حیاتی است. قانون دیوان عدالت اداری به طور کامل تمام وظایف و اختیارات این نهاد را شرح داده است.ما در این مقاله قصد داریم که بررسی کامل تشکیلات و وظایف و اختیارات این نهاد بپردازیم.
تشکیلات دیوان عدالت اداری
دیوان عدالت اداری زیر نظر قوه قضائیه فعالیت می‌کند و رئیس این سازمان نیز توسط رئیس قوه قضائیه انتخاب میشود. این نهاد بر اساس اصل ۱۷۳ قانون اساسی اداره میشود و از شعب بدوی و تجدید نظرو هیات های عمومی و تخصصی تشکیل میشود.
شعب بدوی:
در شعب بدوی دیوان عدالت اداری، با توجه به اسناد و مدارکی که طرفین دعوا ارائه داده اند و همچنین بر اساس دادخواست موجود، رای نهایی صادر میشود. هر نوع شکایت و دادخواهی که در حق افراد در سازمان‌های دولتی و اداری و … … صورت گیرد، قابل پیگیری در شعب بدوی است. در شعب بدوی یک رئیس یا دادرس علی البدل حضور دارد که رای نهایی را در شعبه بدوی صادر می‌کند.
شعب تجدید نظر:
بررسی های اولیه پرونده ها در شعب بدوی انجام میشود و رای بدوی صادر میشود .اگر اشخص به رای بدوی اعتراض داشته باشند شکایت خود را به شعبه تجدید نظر میبرند. شعب تجدید نظر در دیوان برای وقتی است که افراد به رای صادر شده از شعب بدوی در دیوان، اعتراض داشته باشند و خواستار بررسی مجدد رای صادر شده و تجدید نظر می‌باشند. اعضای شعب تجدید نظر، یک رئیس و دو مستشار هستند که جلسه با حضور دو عضو نیز رسمیت خواهد داشت. مدیریت شعبه تجدید نظر بر عهده رئیس شعبه می‌باشد، اما در صورتی که در یک پرونده رای دو مستشار مخالف ریاست شعبه تجدید نظر باشد، رای اکثریت قضات رای نهایی است.آرا شعب تجدید نظر قطعی است.
وظایف و اختیارات دیوان عدالت اداری
دیوان عدالت اداری مسئول حمایت از حقوق افراد جامعه دربرابر ادارات و دستگاه‌های دولتی را دارد.برای مثال، ممکن است ماموران دولتی در ارتباط با شخص حقی را از وی ضایع کنند یا مغایر با قوانین عمل کنند. به طور مثال شخص به ناحق از اداره دولتی توسط مقام مافوق خود اخراج شود.همچنین، یک سازمان دولتی ممکن است بخشنامه‌ای صادر کند که حقوق افرادی که به موجب قانون حقوقی دارند را ضایع کند. در تمام این موارد، افراد مذکور می‌توانند از اقدامات انجام شده توسط نهادها و ارگان‌های دولتی به دیوان عدالت اداری کشور شکایت کنند. به طور کلی، وظایف دیوان عدالت اداری به بخش‌های زیر تقسیم میشود:
رسیدگی به اعتراضات و شکایات از اقدامات و تصمیمات دولت و ماموران آن
بند اول از ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری، رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی (شهروندان) و اشخاص حقوقی حقوق خصوصی (مانند شرکت‌های خصوصی) از تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی از جمله شرکت های دولتی و شهرداری و …. و ماموران و کارمندان این واحد ها در انجام وظایفشان را جزء وظایف دیوان عدالت داری محسوب نموده است.
رسیدگی به شکایات از آراء مراجع شبه قضایی
مراجع شبه قضایی،مراجعی هستند که زیر مجموعه قوه مجریه قرار می‌گیرند و در برخی موارد حکم صادر می‌کنند. این مراجع نهاد هایی مانند ، کمیسیون‌های مالیاتی، هیأت حل اختلاف کارگر و کارفرما ،کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری ها و ،،،هستند .اگر این مراجع و هیئت‌ها آرایی صادر کنند و اشخاص نسبت به آنها اعتراض داشته باشند، می‌توانند اعتراض خود را به دیوان عدالت اداری ارائه دهند. طبق ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری، رسیدگی به اعتراضات و شکایات از آراء و تصمیمات قطعی مراجع شبه قضایی جزو وظایف دیوان عدالت اداری است. مهلت اعتراض به آراء مراجع شبه قضایی برای اشخاصی که ساکن ایران هستند ، سه ماه از تاریخ ابلاغ رای می‌باشد .
رسیدگی به شکایات استخدامی علیه دولت
رسیدگی و بررسی شکایات قضات و کارمندان دولت نسبت به تضییع حقوق آنها، از جمله حق مرخصی، بازخرید، ترفیع، اشتغال و غیره ، به موجب بند سوم ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری، به عنوان یکی از وظایف اصلی این دیوان محسوب میشود. دیوان عدالت اداری به عنوان مرجع عمومی برای رسیدگی به شکایات استخدامی علیه دولت شناخته میشود.
رسیدگی به اعتراضات و شکایات از مقررات و نظامات دولتی
همانطور که پیش تر گفته شد طبق ماده ۱۲ قانون دیوان عدالت اداری، رسیدگی به اعتراضات اشخاص حقیقی و حقوقی از مقرراتی که دولت تصویب کرده است در صلاحیت دیوان عدالت اداری است. بنا براین ماده رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از آیین‌نامه‌ها و سایر نظامات و مقررات دولتی و شهرداری‌ها و مؤسسات عمومی غیر دولتی در مواردی که مقررات مذکور به علت مغایرت با شرع یا قانون و یا عدم صلاحیت مرجع مربوط یا تجاوز یا سوء استفاده از اختیارات یا تخلف در اجرای قوانین و مقررات یا خودداری از انجام وظایفی که موجب تضییع حقوق اشخاص میشود، جزء وظایف دیوان عدالت اداری است . هر شخصی می‌تواند ابطال مقررات دولتی مغایر با شرع یا قانون را از دیوان عدالت اداری بخواهد.
سخن پایانی
در صورتی که حقوق مردم در نهادهای دولتی یا توسط مامورین دولتی ضایع شود، دیوان عدالت اداری به منظور رسیدگی به این نوع موارد و شکایات، وظایف مهمی را بر عهده دارد. بر اساس اصل ۱۷۳ قانون اساسی، این دیوان به عنوان یک نهاد مستقل برای بررسی تظلمات و اعتراضات مردم در برابر ماموران، واحدها و آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق افراد تأسیس شده است. مأموریت این دیوان، تعیین حدود اختیارات خود و ارائه راهکارهای مناسب برای حفظ حقوق شهروندان در مقابل نهادهای دولتی است. برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد وظایف و اختیارات دیوان عدالت اداری همین الان با موسسه حقوقی دادخواهان مجد تماس بگیرید.
