فوت خوانده و محکوم علیه در مراحل مختلف رسیدگی

دعاوی حقوق دارای دو طرف می باشد؛ خواهان: ( شخص حقیقی است یا حقوقی ) که ضمن تقدیم دادخواست به دادگاه حقوقی،  تقاضای رسیدگی به دعوای مربوطه را دارد.

خوانده: ( شخص حقیقی یا حقوقی ) که خواهان به ضرر او در دادگاه حقوقی اقامه دعوا کرده است. یکی از مسائل مهمی که در آیین دادرسی مدنی مطرح است فوت خوانده یا محکوم علیه در مراحل رسیدگی می باشد. که می تواند دعوای حقوقی را دچار چالش های جدی نماید.

فوت خوانده در حین رسیدگی

بر اساس ماده ۱۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی:

« هر گاه یکی از اصحاب دعوا فوت نماید یا محجور شود یا سمت یکی از آنان که به موجب آن سمت، داخل دادرسی شده زایل گردد دادگاه رسیدگی را به‌طور موقت متوقف و مراتب را به طرف دیگر اعلام می‌دارد. »

در صورت فوت خوانده در مراحل مختلف رسیدگی ، دادرسی به طور کامل متوقف نمی شود ( البته در دعاوی که قابل انتقال باشد ) بلکه قاضی، دادرسی را به صورت موقت متوقف می کند و دادگاه مراتب را به اطلاع خواهان می رساند و سپس بعد از تعیین جانشین و درخواست ذینفع رسیدگی ادامه می یابد. به طور مثال خواهان از خوانده درخواست مطالبه صد میلیون وجه دارد و خوانده در حین رسیدگی فوت می کند در اینصورت دادگاه مراتب را به اطلاع خواهان می رساند سپس خواهان باید ورثه خوانده را به دادگاه معرفی نماید و دادرسی ادامه پیدا خواهد کرد.

اگر فوت خوانده تاثیری بر روند رسیدگی و طرف مقابل دعوا نداشته باشد در اینصورت رسیدگی به روال خود ادامه می یابد و موقتا هم متوقف نمی شود. به طور مثال در دعوایی، خواهان یک نفر و خوانده سه نفر می باشند که در صورت فوت یکی از خواندگان دعوا متوقف نمی شود.

نکته مهم این است که در صورتی فوت خوانده، سبب توقف کامل دادرسی می شود که دعوا قائم به شخص باشد مثلا در دادخواست طلاق با فوت طرف مقابل رسیدگی متوقف می شود.

 فوت محکوم علیه

زمانی که مراحل رسیدگی پایان یافته، ختم دادرسی اعلام می شود و فرد محکوم شده، فوت نماید. با فوت او عملیات اجرای حکم، متوقف می گردد.

با صدور اجراییه توسط دادگاه و ارسال پرونده به واحد اجرای احکام، عملیات اجرای حکم، آغاز می شود.  فوت محکوم علیه در جریان عملیات اجرایی حکم، موجب توقیف عملیات اجرایی میشود اما در مواردی استثنائاتی نیز وجود دارد.

طبق ماده ٣١ قانون اجرای احکام مدنی « هرگاه محکوم ‌علیه فوت یا محجور شود عملیات اجرایی حسب مورد تا زمان معرفی ورثه، ولی، وصی، قیم محجور یا امین و مدیر ترکه ‌متوقف می‌گردد و قسمت اجرا به محکوم ‌له اخطار می‌کند تا اشخاص مذکور را با ذکر نشانی و مشخصات کامل معرفی نماید و اگر مالی توقیف نشده ‌باشد دادورز (‌مامور اجرا) می‌تواند به درخواست محکوم ‌له معادل محکوم به از ترکه متوفی یا اموال محجور توقیف کند. »

بر اساس این ماده، فوت محکوم علیه موجب توقف عملیات اجرایی می شود. این امر بدین معنا است که بدلیل توقف عملیات اجرایی، هیچ اقدامی نباید انجام گیرد. بطور مثال اگر در روند اجرای حکم، مال متعلق به محکوم علیه، توقیف شده است، نباید بفروش برسد و یا حتی دستور منتشر شدن آگهی مزایده آن نباید صادر شود، همچنین مال بازداشت گردیده با فوت محکوم علیه، آزاد نمی گردد و روند اجرا تا تعیین تکلیف نهایی متوقف می شود.

با فوت محکوم علیه در روند اجرای حکم، محکوم له یا هر یک از وراث محکوم علیه باید اجرای احکام را از فوت محکوم علیه آگاه کنند. واحد اجرای احکام، بعد از آگاهی و احراز فوت، قرار توقیف عملیات اجرایی را صادر می کند تا زمانی که وصی، وارث، مدیر ترکه و … مشخص و به اجرای احکام معرفی شود.

در نتیجه دادگاه با فوت محکوم علیه، قرار توقیف عملیات اجرایی صادر می کند و به محکوم له نیز ابلاغ می کند و در قرار صادره، علت توقیف و نحوه رفع توقیف را نیز مشخص می کند. محکوم له مطابق با اخطار صادر شده از اجرای احکام، جهت اجرای سریع حکم می تواند وراث، وصی، امین و … را به واحد اجرای احکام معرفی کند. اما اگر محکوم له هیچ گونه آشنایی و آگاهی نسبت به وراث یا وصی محکوم علیه نداشته باشد، در اینصورت با نشر آگهی در روزنامه نسبت به مورد، اجراییه و یا اخطار مربوطه را به وارث یا وراث محکوم علیه ابلاغ می کند.

نکته مهم این است که اگر محکوم علیه، وارث نداشته باشد یعنی محکوم له اعلام نماید که محکوم علیه، وارثی ندارد و اجرای احکام نیز از وجود وراث اطلاعی نداشته باشد، به ترتیب مقرر در ماده ٣٢٧ قانون امور حسبی عمل  می شود. این ماده مقرر نموده است:

« در صورتی که وارث متوفی معلوم نباشد به درخواست دادستان یا اشخاص ذینفع برای اداره ترکه مدیر معین می‌شود. »

مسئله مهم این است که محکوم له جهت معرفی وراث محکوم علیه به اجرای احکام، الزامی به ارائه گواهی انحصار وراثت ندارد و می تواند مشخصات آنان را اعلام کند و واحد اجرای احکام علیه وارث یا وراث معرفی شده عملیات اجرایی را ادامه می دهد و در اولین اخطار صادره، به وارث یا وراث معرفی شده اعلام می نماید که اگر وارث دیگری وجود دارد، مشخصات کامل آنها به اجرای احکام اعلام شود. با معرفی وارث یا وراث محکوم علیه، عملیات اجرایی از توقیف خارج شده و ادامه پیدا می کند.

البته در بعضی از موارد، لازم است که گواهی انحصار وراثت اخذ شود بطور مثال: اگر موضوع پرونده الزام به تنظیم سند رسمی ملک باشد و در روند اجرای حکم، محکوم علیه فوت کند، در اینصورت تصریح نام مالک یا مالکین رسمی ملک در سند انتقال ضروری می باشد و وراث؛ قائم مقام قانونی محکوم علیه فوت شده، می باشند. در نتیجه محکوم له به عنوان ذینفع باید از مرجع صالح ( شورای حل اختلاف) صدور گواهی انحصار وراثت محکوم علیه را تقاضا نماید.

فوت محکوم علیه پیش از صدور اجراییه

در صورتی که محکوم علیه بعد از صدور حکم و قبل از صدور اجراییه، فوت کند و موضوع دعوا عملی که صرفا قائم به محکوم علیه است نباشد مثل تمکین در این صورت مطابق با قانون اجرای احکام مدنی، اجراییه باید بنام وراث محکوم علیه صادر شود.

فوت محکوم علیه بعد از صدور اجراییه و پیش از ابلاغ آن

در صورتی که محکوم علیه بعد از صدور اجراییه و پیش از ابلاغ آن فوت کند، عملیات اجرایی که با صدور اجراییه آغاز شده است، متوقف می گردد و واحد اجرای احکام به محکوم له اعلام می کند که وراث محکوم علیه را به اجرای احکام معرفی کند. مطابق با ماده ١٠ قانون اجرای احکام مدنی:

« اگر محکوم علیه قبل از ابلاغ اجراییه محجور یا فوت شود اجراییه حسب مورد به ولی، قیم، امین، وصی، ورثه یا مدیر ترکه او ابلاغ می‌گردد و هرگاه حجر یا فوت محکوم ‌علیه بعد از ابلاغ اجراییه باشد مفاد اجراییه و عملیات انجام شده به وسیله ابلاغ اخطاریه به آن‌ها اطلاع داده خواهد شد. »

فوت محکوم علیه بعد از ابلاغ اجراییه

در صورتی که محکوم علیه بعد از ابلاغ اجراییه فوت کند:

فوت محکوم علیه پیش از سپری شدن مهلت ده روز از تاریخ ابلاغ اجراییه

اگر محکوم علیه در طی مهلت ذکر شده فوت کند، اجراییه باید به وارث یا وراث او ابلاغ شود تا در صورتی که در مهلت ده روزه، حکم را اجرا نمایند از پرداخت حق اجرا معاف شوند. در اینصورت مهلت جدید از تاریخ ابلاغ اجراییه به وارث یا وراث شروع می شود.

 فوت محکوم علیه بعد از سپری شدن مهلت ده روز از تاریخ ابلاغ اجراییه

اگر اجراییه به محکوم علیه ابلاغ گردد و بعد از گذشت مهلت ده روزه فوت کند، در این صورت اجراییه نباید دوباره ابلاغ گردد، بلکه طی اخطاری که  واحد اجرای احکام صادر می کند، مفاد اجراییه و آن بخش از عملیات اجرایی که انجام شده به اطلاع وارث می رسد. موسسه حقوقی دادخواهان مجد با بهره گیری از تسلط و تبحر خود در موضوعات حقوقی می تواند بهترین مشاوره های حقوقی را در این زمینه به شما ارائه دهد.