دادگاه در فرآیندی مشخص در مورد دعوایی که شما خواهان یا خوانده آن هستید رسیدگی میکند.حکم دادگاه ممکن است آن چیزی باشد که شما خواهان آن بوده اید یا به عبارتی سود و نفع شما در آن است.اما از طرف دیگر ممکن است حکم دادگاه به ضرر شما باشد و شما به آن اعتراض داشته باشید.در قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری، روش‌های مشخصی برای اعتراض به حکم دادگاه در شرایط خاص تعیین شده است. این روش‌ها شامل تجدید نظر، واخواهی، فرجام‌خواهی، اعاده دادرسی و دیگر روش‌ها میشوند. عموماً، پس از صدور حکم قطعی، حکم اعتباری به خود می‌گیرد و بعد از انقضای مهلت‌های قانونی برای اعتراض، امکان بررسی مجدد یا اعتراض به آن وجود ندارد. با این حال، قوانین امکاناتی را فراهم کرده‌اند که حتی پس از صدور حکم قطعی، میتوان برای اعاده دادرسی درخواست کرد.بنابراین به عنوان یکی از آخرین راه‌های اعتراض به حکم دادگاه، آشنایی با مفهوم اعاده دادرسی و أنواع آن ضروری است.
اعاده دادرسی چیست؟
اعاده دادرسی یک فرآیند حقوقی است که پس از صدور حکم قطعی توسط یک دادگاه، امکان بازنگری و بررسی مجدد پرونده را فراهم می‌آورد. این فرآیند به طرف‌های مختلف در یک پرونده امکان می‌دهد تا بر اساس شرایط و مدارک جدید یا نقض قوانین، از دادگاه درخواست کنند تا پرونده را مجدداً به صورت ماهوی مورد بررسی قرار دهد.
برای مثال، فرض کنید یک فرد به جرمی متهم شده است و پس از رسیدگی به پرونده و صدور حکم قطعی به اتهام مذکور، به حبس ابد محکوم میشود. بعد از مدتی، شواهد جدیدی که نشان دهنده بی‌گناهی او هستند، کشف میشود. در این حالت، وکیل متهم از طریق اعاده دادرسی درخواست میکند تا این شواهد جدید مورد بررسی دادگاه قرار گیرد و بر اساس آن، حکم جدیدی صادر شود که به متهم اجازه دهد از زندان آزاد شود و حقوق و آزادی او را باز گرداند.. در این صورت، دادگاه ممکن است پرونده را مجدداً بررسی کرده و بر اساس شواهد جدید، تصمیمی دیگر اتخاذ کند.
اعاده دادرسی اغلب به عنوان یک روش اصلاحی در قانون برای رسیدگی مجدد به پرونده‌ها و اصلاح تصمیمات قضایی ناصحیح یا نادرست در نظر گرفته میشود، به گونه‌ای که عدالت و حقوق طرفین را حفظ کند و خطاهای ممکن را از بین ببرد.
باید اشاره کرد که اعتراض اعاده دادرسی، هم در دعاوی حقوقی قابل طرح است و هم در دعاوی کیفری. اما، دلایل و جهات اعاده دادرسی در دعاوی حقوقی و کیفری ممکن است متفاوت باشند. به عبارت دیگر، دلایلی که باعث میشود در دعاوی حقوقی اعاده دادرسی صورت بگیرد، با دلایلی که در دعاوی کیفری طرح میشوند ، متفاوت است.
انواع اعاده دادرسی
اعاده دادرسی، یکی از انواع روش‌های فوق اعاده اعتراض به رای دادگاه است که با استناد به یکی از جهات قانونی، امکان‌پذیر است. با این حال، بر اساس قوانین مربوطه، مشاهده میشود که اعاده دادرسی، انواع مختلفی دارد و ممکن است بر اساس مواد مختلف و شرایط متغیر، به کار گرفته شود.
اعاده دادرسی را میتوانیم از دو منظر متفاوت تقسیم بندی کنیم.از یک منظر میتوان اعاده دادرسی را به دو نوع حقوقی و کیفری تقسیم کنیم. در یک تقسیم بندی دیگر میتوانیم اعاده دادرسی را به دو نوع اصلی و طاری تقسیم کنیم.در ادامه به تفصیل به بررسی هرکدام میپردازیم.
اعاده دادرسی حقوقی و کیفری
پیش تر گفتیم که جهاتی که بر أساس آن میتوانیم در دادگاه کیفری و حقوقی درخواست اعاده دادرسی دهیم متفاوت است.بر اساس ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی ، در موارد زیر ، می توان نسبت به حکم قطعی صادره از دادگاه های حقوقی ، درخواست اعاده دادرسی حقوقی نمود :
- حکم صادره ، مورد تقاضای خواهان نبوده باشد و یا اینکه حکم ، به میزان بیشتر از خواسته وی ، صادر شده باشد .
- در مفاد حکم صادره از دادگاه ، تضاد وجود داشته باشد که ناشی از استناد نمودن به اصول یا مواد قانونی متضاد باشد .
- حکم دادگاه ، با حکم دیگری که در خصوص همان دعوی و اصحاب آن صادر شده ، قبلا از سوی همان دادگاه صادر شده ، متضاد باشد ؛ بی آنکه دلیل قانونی وجود داشته باشد .
- طرف مقابل ، حیله یا تقلبی به کار برده است که این امر ، مورد توجه دادگاه قرار گرفته و منجر به صدور رای ، به نفع وی شده باشد .
- دادگاه ، به استناد اسناد و مدارکی حکم به نفع طرف مقابل صادر کرده باشد که پس از قطعیت حکم ، اثبات شود که آن اسناد ، جعلی می باشند .
- پس از قطعی شدن حکم ، اسناد و مدارکی به دست آید که نشانگر حقانیت محکوم علیه می باشد و اثبات شود که این اسناد و مدارک ، در جریان دادرسی ، وجود نداشته یا در اختیار متقاضی نبوده است .
خوب، بیایید برای مورد “حکم صادره با حکم دیگری درخصوص همان دعوا و اصحاب آن، که قبلاً توسط همان دادگاه صادر شده‌است متضاد باشد بدون آنکه سبب قانونی موجب این مغایرت باشد”، یک مثال بزنیم:
فرض کنید در یک دعوای تقسیم میراث، دادگاه در یک حکم قبلی به یکی از وارثان حق مالکیت بر یک قطعه زمین را اعطا کرده است. اما بعداً، در دعوای مشابهی که توسط یکی از دیگر وارثان مطرح شده، دادگاه به نفع وارث دیگری حکم دیگری صادر میکند که با حکم قبلی متضاد است. در این صورت، وارثی که مورد حکم جدید قرار گرفته است، میتواند از اعاده دادرسی برای رفع تضاد و اصلاح موضوع حکم استفاده کند.در مورد اعاده دادرسی کیفری ،بر اساس ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری ، در موارد زیر ، می توان نسبت به حکم قطعی صادره از دادگاه های کیفری، درخواست اعاده دادرسی نمود :
- کسی به اتهام قتل شخص دیگری محکوم شود و سپس ، محرز شود که آن فرد ، زنده است .
- عمل ارتکابی متهم ، جرم نبوده و یا اینکه مجازات مورد حکم ، بیشتر از مجازات قانونی باشد .
- درباره یک فرد ، به اتهام واحد ، احکام متفاوتی از دادگاه صادر شود .
- مشخص شود که مبنای حکم دادگاه ، ارائه اسناد جعلی و یا شهادت دروغ بوده است .
- دو نفر به علت انتساب جرمی محکوم شده باشند ؛ به نحوی که از تعارض دو حکم ، بی گناهی یکی از آنها ، احراز گردد .
- چند نفر به اتهام ارتکاب جرمی ، به مجازات محکوم شده باشند ؛ در حالی که جرم ، به گونه ای باشد که نتوان بیش از یک مرتکب برای آن در نظر گرفت .
- پس از صدور حکم قطعی ، واقعه جدیدی حادث شده و یا ادله جدیدی ارائه شود که به موجب آن ، بتوان بی گناهی محکوم علیه را احراز نمود .
برای مثال در مورد جهت اول یک فرد به اتهام قتل محکوم میشود و پس از صدور حکم قطعی، متوجه میشود که فرد قربانی، در واقع زنده است و هیچ قتلی اتفاق نیفتاده است. در این صورت، اعتراض به حکم و درخواست اعاده دادرسی میتواند صورت بگیرد تا حکم قبلی تصحیح شود .
اعاده دادرسی اصلی و طاری
براساس ماده ۴۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی ،اعاده دادرسی بر دو قسم است:
الف – اصلی که عبارتست از این که متقاضی اعاده دادرسی به‌طور مستقل آن را درخواست نماید.
ب – طاری که عبارتست از این که در اثنای یک دادرسی حکمی به عنوان دلیل ارائه شود و کسی که حکم یادشده علیه او ابراز گردیده نسبت به آن درخواست اعاده دادرسی نماید.
اعاده دادرسی اصلی به معنای درخواست مستقل برای اعاده دادرسی است که توسط یکی از طرفین پرونده ارائه میشود، بدون اینکه دعوا در حال حاضر در جریان رسیدگی باشد.
در این حالت، یکی از طرفین پرونده درخواست اعاده دادرسی را بر مبنای حکمی که قبلا صادر شده ،مطرح میکند یعنی در اعاده دادرسی اصلی دعوایی در حال حاضر مطرح نیست.اعاده دادرسی اصلی میتواند به دلیل ارائه مدارک یا شواهد جدید، اشتباهی در حکم قبلی یا عدم ارضایی از جانب دادگاه پیشنهاد شود.
به عنوان مثال، فرض کنید یک حکم قطعی در پرونده‌ای صادر شده ولی یکی از طرفین پرونده متوجه مدارک جدیدی شود که نشان دهنده عدم صحت حکم قبلی است. در این صورت، طرف میتواند درخواست اعاده دادرسی اصلی را به دادگاه ارائه دهد.
این درخواست به دادگاهی ارجاع میشود که قبلاً حکم قطعی را صادر کرده است. مفهوم اعاده دادرسی اصلی به این دلیل است که در این حالت، طرف درخواست‌دهنده به دادگاه درخواست میکند تا پرونده را مجدداً بررسی کرده و حکم قبلی را اصلاح یا تغییر دهد.
اما اعاده دادرسی طاری ، آن است که در دعوای میان دو نفر ، حکم قطعی توسط دادگاه ، صادر شده است و بعدا ، در دعوای دیگری ، به عنوان دلیل ، به آن حکم استناد میشود و کسی که حکم ، به زیان وی است ، نسبت به آن ، معترض شده و درخواست اعاده دادرسی می‌نماید.
برای مثال در یک دعوای تجاری، دادگاه به نفع شرکت “آرتینا” حکمی صادر میکند و شرکت رقیب، “نوین تجارت”، ملزم به پرداخت جبران خسارت به “آرتینا” میشود. سپس، در یک دعوای مالی دیگر، “آرتینا” از این حکم به عنوان دلیلی برای ادعای مطالبات مالی بیشتر علیه “نوین تجارت” استفاده میکند. اما “نوین تجارت” اعتقاد دارد که حکمی که به عنوان دلیل ارایه شده نادرست است. بنابراین، او اعتراض خود را اعلام میکند و درخواست اعاده دادرسی طاری را مطرح میکند تا حکم قبلی بررسی و اصلاح شود و او از مطالبات مالی بیشتر نجات پیدا کند.
سخن پایانی
در این گفتار تلاش کردیم تا شمارا با مفهوم اعاده دادرسی و أنواع آن که حقوقی،کیفری،اصلی و طاری هستند آشنا کنیم .اعاده دادرسی به عنوان آخرین راه حل اعتراض به حکم قطعی دادگاه از اهمیت بسیاری برخوردار است. .آشنایی با این شما در چه مواردی میتوانید درخواست اعاده دادرسی دهید میتواند به شما کمک به سزایی در جریان موفقیت در یک پرونده حقوقی یا کیفری کند.در صورت نیاز به مشاوره تخصصی همین الان با موسسه حقوقی دادخواهان مجد تماس بگیرید.
