ساختار تشکیلات دیوان عالی کشور

در همه کشورها، سلسله مراتب قضایی یکی از نهادهای حیاتی و بنیادین است که همواره توجه ویژه مقامات قضایی و نویسندگان قوانین را به خود جلب کرده است. این سلسله مراتب، در رسیدگی به امور قضایی نقش حیاتی دارد و بر اساس قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری، شکل گرفته است. بر اساس این قوانین، رسیدگی به پرونده‌های حقوقی و کیفری باید به‌طور صحیح و در دادگاه‌های دارای صلاحیت ذاتی برای این منظور انجام شود.

با این حال، در حین رسیدگی به پرونده‌ها، ممکن است شاهد نقض قوانین شکلی مانند آیین دادرسی کیفری یا مدنی، یا حتی قوانین ماهوی مانند قانون مدنی، قانون تجارت یا حتی قانون مجازات اسلامی باشیم. به عنوان یک مثال، فرض کنید یک پرونده کیفری در دادگاه مطرح شده است که در آن فرد متهم به ارتکاب جرمی می‌باشد. در این پرونده، قاضی به طور ناگهانی تصمیم می‌گیرد که رسیدگی به پرونده را بدون رعایت آیین دادرسی کیفری انجام دهد و بدون حضور وکیل مدافع متهم را محاکمه کند. این اقدام نقضی از قوانین شکلی است که برای حفظ حقوق متهم و اجرای عدالت لازم است. همچنین، فرض کنید در یک پرونده حقوقی، قاضی  به نقض قوانین ماهوی می‌پردازد و در حکم خود از اصول حقوقی و قوانین کشور چشم‌پوشی می‌کند. به عنوان مثال، در یک پرونده مرتبط با حقوق مالکیت فکری، قاضی به نقض وضوح قوانین مربوطه و دادن حکم بدون توجه به حقوق صاحب اصلی مالکیت می‌پردازد. این نقض قوانین ماهوی، منجر به صدمه به حقوق و مالکیت افراد می‌شود و بر جای گذاشتن اصول عدالت قرار می‌دهد.این موضوع می‌تواند به پیچیدگی‌هایی در روند قضایی منجر شود. همچنین، در برخی موارد، قضات ممکن است آراء متفاوتی درباره یک موضوع داشته باشند که این موضوع نیازمند ارجاع و مراجعه به مرجع بالاتر و نظارتی است که این مرجع دیوان عالی کشور است.دیوان عالی کشور عالی ترین مرجع قضایی و آخرین نهاد رسیدگی کننده به دعاوی حقوقی و کیفری است. از این رو، داشتن شناخت کافی از سلسله مراتب قضایی و نقش و اهمیت دیوان عالی کشور، امری بسیار حیاتی است.

در این مقاله، قصد داریم ابتدا به معرفی دیوان عالی کشور پرداخته و بگوییم کجا واقع شده؛ سپس، به بررسی ساختار و شعب آن و دادسرای کل بپردازیم.

دیوان عالی کشور

دیوان عالی کشور به عنوان عالی‌ترین نهاد قضایی کشور، مسئولیت نظارت بر سایر مراجع قضایی را بر عهده دارد. این دیوان بر اساس اصل ۱۶۱ قانون اساسی کشور تشکیل می‌شود، که در واقع بنیان‌های آن را معین می‌کند. طبق این اصل، ماموریت دیوان عالی کشور شامل نظارت بر اجرای صحیح قوانین در دادگاه‌ها، ایجاد وحدت در رویه قضایی، و انجام مسئولیت‌هایی که طبق قوانین به آن محول می‌شود، است. این وظایف به‌طور کلی توسط رئیس قوه قضاییه تعیین و بر اساس ضوابطی که از جانب ایشان تعیین می‌شود، اجرا می‌شود.

به عبارت دیگر، دیوان عالی کشور به عنوان نهادی برجسته و حیاتی در ساختار قضایی کشور، نقش بسیار مهمی در حفظ عدالت و تضمین اجرای صحیح قوانین ایفا می‌کند. این دیوان از طریق بررسی و رسیدگی به پرونده‌های ارجاع شده از سایر مراجع قضایی، به اصلاح و تصحیح مسائل حقوقی و قضایی کمک می‌کند و به ایجاد یک فضای قانونی مناسب برای شهروندان کشور کمک می‌نماید.

محل دیوان عالی کشور

در حال حاضر، مقر دیوان عالی کشور در شهر تهران قرار دارد و این دیوان دارای 45 شعبه فعال در این شهر می‌باشد. علاوه بر این، دیوان عالی کشور در شهر قم نیز دارای 5 شعبه و در شهر مشهد 3 شعبه دیگر فعال است. این شعبه‌ها به منظور ارائه خدمات قضایی و نظارت بر اجرای صحیح قوانین در مناطق مختلف کشور تشکیل شده‌اند و نقش مهمی در حفظ عدالت و تسریع در ارائه دادگاه‌ها دارند.

ساختار و تشکیلات دیوان عالی کشور

ساختار دیوان عالی کشور به شرح زیر است:

۱-رئیس دیوان عالی کشور:رییس دیوان عالی کشور مانند هر نهاد دیگری در راس این سازمان قرار دارد.رییس دیوان عالی کشور توسط رییس قوه قضاییه منصوب می‌شود. او در این سمت برای مدت ۵سال خدمت می‌کند.

۲-دادسرای دیوان عالی کشور: کنار ساختمان دیوان عالی کشور،  دادسرای کل کشور واقع شده است که تحت نظارت و ریاست دادستان کل کشور فعالیت می‌کند. علاوه بر این، تعدادی معاون و دادیار نیز تحت رهبری دادستان کل، در دادسرای کل کشور خدمات ارائه می‌دهند. در بخش اداری این دادسرا، یک مدیر دفتر کل به همراه تعدادی کارمند اداری به کار مشغولند. وظیفه اصلی دادسرای کل کشور، نظارت و کنترل بر امور تمامی دادسراهای کل کشور، به منظور اطمینان از اجرای صحیح قوانین و تطابق با اصول عدالت در سراسر کشور است.

۳-شعب دیوان عالی کشور:شعب دیوان عالی کشور حقوقی،کیفری و تشخیص هستند.

در هر شعبه حقوقی و کیفری، دو قاضی از قضات عالی کشور حضور دارند که یکی از آن‌ها رییس و دیگری قاضی مستشار است.

• شعب حقوقی: در این شعبه‌ها، قضات دیوان عالی کشور به بررسی و رسیدگی به امور حقوقی مختلف، از جمله پرونده‌های مالی، تجاری، خانوادگی و سایر مسائل حقوقی مرتبط، می‌پردازند. آراء و فرجام‌های حاصل از رسیدگی به این پرونده‌ها، بر اساس اصول و قوانین حقوقی کشور صادر می‌شود.
• شعب کیفری: در برخی موارد، وجود حق فرجام‌خواهی نسبت به آراء کیفری مطرح است، که در این شعبه‌ها، قضات دیوان عالی کشور به بررسی و رسیدگی به امور کیفری پرداخته و آراء فرجام‌خواسته شده در این زمینه را صادر می‌کنند.

• شعب تشخیص: این شعبه‌ها پس از اعاده دادرسی و استناد به اینکه رای صادره خلاف شرع بین است، وظیفه بررسی خلاف شرع بین بودن رای صادره را بر عهده دارند. در صورتی که رییس قوه قضاییه خلاف شرع بین بودن رای را تشخیص دهد، شعب تشخیص مسئول نقض رای و رسیدگی ماهوی به موضوع خواهند بود. این شعبه‌ها به منظور حفظ تطابق روند قضایی با اصول و قوانین شرعی مرتبط فعالیت می‌نمایند و نقض رای‌هایی که در تضاد با این اصول باشند، را بررسی و رسیدگی می‌کنند.تعداد قضات در شعب تشخیص پنج نفر می‌باشد.

۴-هیئت‌های عمومی دیوان عالی کشور:

• هیئت عمومی وحدت رویه قضایی: این هیئت به بررسی آراء متناقض صادره توسط قضات در موارد و موضوعات مشابه می‌پردازد.
• هیئت عمومی شعب حقوقی و کیفری: این هیئت‌ها نیز وظیفه بررسی مسائل و موضوعات قانونی و کیفری در محدوده شعب حقوقی و کیفری را برعهده دارند.

سخن پایانی

شناخت دیوان عالی کشور به عنوان عالی ترین مرجع قضایی و ساختار آن بسیار اهمیت دارد. این شناخت می‌تواند به شهروندان کمک کند تا حقوق و تعهدات خود را بهتر درک کنند و در مواقع لزوم از اساسی‌ترین حقوق خود دفاع کنند. همچنین، مشاوره حقوقی موثر می‌تواند در تفسیر صحیح قوانین، و حل مشکلات حقوقی اشخاص بسیار کمک کننده باشد. بنابراین، آگاهی از ساختار و عملکرد دیوان عالی کشور و مشاوره حقوقی صحیح، می‌تواند به شهروندان اطمینان و آرامش در برابر مسائل قانونی خود را بخشیده و از آنها در حفظ حقوق و حل و فصل اختلافات حقوقی حمایت نماید. در صورت نیاز به مشاوره تخصصی همین الان با موسسه حقوقی دادخواهان مجد تماس بگیرید.