قوانین ارث در ایران بر پایه احکام شرعی اسلام تدوین شده است و بر اساس همین اصول میان وراث تقسیم می‌گردد. در این مقاله، به بررسی اصول و قواعد حاکم بر تقسیم ارث، طبقات وراث و نحوه محاسبه سهم هر وارث خواهیم پرداخت.
ارث به معنای انتقال حقوق مالی متوفی به بازماندگان وی است. برخی از حقوق، نظیر دیون مالی، واجبات عبادی که بر گردن متوفی است و هزینه‌های کفن و دفن، پیش از تقسیم ارث از اموال او کسر میشود. همچنین، حقوقی که قائم به شخص بوده و قابلیت انتقال ندارند، به ورثه نمی‌رسند.
شرایط ارث بردن از متوفی
برای آنکه فردی بتواند از متوفی ارث ببرد، باید سه شرط اصلی را دارا باشد:
- وارث باید در زمان فوت متوفی زنده باشد.
- برخی موارد مانند قتل مورّث توسط وارث یا تفاوت دین، از موانع ارث بردن محسوب می‌شوند.
- واذث باید ازخویشاوندان نسبی و سببی واجد شرایط دریافت ارث باشد.
طبقات وراث در تقسیم ارث
وراث قانونی متوفی به سه طبقه تقسیم می‌شوند. نکته مهم این است که در صورت وجود وارثی از طبقه اول، میراث به طبقه بعدی نخواهد رسید.
1-طبقه اول که عبارتند از: پدر و مادر، اولاد و اولاد اولاد (نوه)
درجه اول: پدر و مادر و اولاد متوفی
درجه دوم: اولاد اولاد(نوه)
درجه سوم: اولاد اولاد اولاد (نتیجه)
2-طبقه دوم: اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ) وخواهر و برادر و اولاد آنها
درجه اول: جد (پدر پدر و پدر مادر) و جده (مادر پدر و مادر مادر) و برادر و خواهر
درجه دوم: پدر جد و مادر جد و پدر جده و مادر جده و فرزندان برادر و خواهر
3-طبقه سوم: عمات (عمه ها) و عمام (عموها) و اخوان (دایی ها) وخالات (خال ها) و اولاد آنها
1 – عمو و عمه و خاله و دایی (درجه اول) و اولاد آنها (درجه دوم)
۲ – عمو و عمه و خاله و دایی پدر و مادر (درجه اول) و فرزندان آنها (درجه دوم)
نکات و مثال هایی درباره تقسیم ارث بین درجات خانواده
1-در صورتی که طبقه ای وجود داشته باشد طبقه پایین تر ارثی نمیبرد.
مثال:
فرض کنید کاظم تمامی اعضای خانواده خود را به جز فرزندش و عمه اش از دست داده است. در حال حاضر کاظم فوت میکند و از ورثه وی فرزندش از طبقه اول و عمه اش از طبقه سوم باقی میماند. اکنون کلیه اموال به فرزند کاظم میرسد چرا که طبقه ارثی فرزندش از عمه اش بالاتر است.
2-در هر طبقه، اگر اعضایی از یک درجه وجود داشته باشند درجات بعدی آنها ارث نمیبرند.
مثال:
فرزندان متوفی از وراث درجه اول از طبقه اول هستند و نوه های متوفی از وراث درجه دوم از طبقه اول. اکنون از آنجا که طبقات یکی است به سراغ درجات میرویم. از آنجا که درجه نوه ها از درجه فرزندان پایینتر است فرزندان وی ارث میبرند.
4-قبول یا رد ترکه در نحوه تقسیم ارث
زمانی که فردی فوت میکند و ترکه وی برای ورثه باقی میماند ورثه الزامی مبنی بر اینکه حتما باید این ترکه را بعنوان ارث قبول کنند ندارند.
همانگونه که در بند 2 ذکر شد ممکن است بدهی های متوفی بیشتر از دارایی وی باشد. در این صورت ورثه باید باقیمانده بدهی را به اصطلاح از جیب خود بدهند و تنها در این صورت مالی به اموال آنان اضافه نمیشود بلکه از نظر مالی ضرر نیز می کنند. در راستای حمایت از وراث قوانین ارثی کشور ما اجازه میدهد تا ورثه در این مورد طبق صلاحدید خود عمل کنند و ارثیه را قبول یا رد کنند.
5-غیرممکن بودن محرومیت از ارث
لطفا به یک نکته بسیار شایع در نحوه تقسیم ارث توجه کنید. “شما تا زمانی که زنده هستید هیچ کنترلی بر اینکه چه کسی چه مقدار از شما ارث ببرد ندارید”
حتما دیده یا شنیده اید که فردی به دیگری در مقام تهدید میگوید:
-از ارث محرومت میکنم
یا
-وصیت میکنم به تو هیچ ارثی نرسد
باید بگوئیم که هیچ یک از این موارد گفته شده اعتبار و ارزش قانونی ندارند چرا که ارث در صورت فوت صاحب ترکه مطرح میشود و تا زمانی که فرد زنده است به هیچ عنوان ارثیه ای وجود ندارد و نه میتوان آن را به کسی داد و نمیتوان کسی را از آن محروم کرد.
6-نافذ بودن وصیت تنها تا یک سوم(ثلث)
حتما و حتما توجه کنید،
در مواردی دیده شده است که فرد در روزهایی که در قید حیات است وصیت میکند که کلیه اموالش پس از مرگ به اموری مثل خیریه و …. اختصاص یابد.
پس از فوت وی ورثه با تصور اینکه دیگر حقی بر آن اموال ندارند ترکه متوفی را فراموش میکنند.
حال اگر ورثه در چنین شرایطی با موسسات حقوقی مجاز و وکلای رسمی مشورت کنند متوجه می شوند که این وصیت و کلا تمام وصیت ها تا یک سوم اموال صحیح هستند.
در چنین شرایطی تنها یک سوم از اموال متوفی به امور خیریه اختصاص می یابد. بیشتر از آن نیازمند تایید و تنفیذ ورثه است.
نقل و انتقال اموال متوفی
برای انتقال اموال متوفی و برداشت از حساب‌های بانکی، دریافت گواهی انحصار وراثت و تسویه مالیات بر ارث الزامی است. بر اساس قوانین جدید مالیاتی، وراث موظفند:
- طی یک سال از تاریخ فوت، اظهارنامه مالیاتی ارائه دهند
- کلیه اموال و دیون متوفی را مشخص کنند
- هزینه‌های کفن و دفن و دیون متوفی را از ماترک کسر کنند
مدارک مورد نیاز برای انحصار وراثت
- شناسنامه و کارت ملی متوفی و وراث
- گواهی فوت صادر شده توسط ثبت احوال
- اسناد مربوط به اموال و دارایی‌های متوفی
- وصیت‌نامه (در صورت وجود)
- گواهی مالیاتی و فرم ۱۹ مالیات بر ارث
هزینه‌های دریافت گواهی انحصار وراثت چقدر است؟
بر اساس آخرین برآوردها، هزینه گواهی انحصار وراثت بین ۱۴۰ تا ۲۰۰ هزار تومان متغیر است. همچنین، هزینه‌های جانبی مانند هزینه وکالت و مالیات بر ارث ممکن است مبلغ قابل توجهی باشد.
مدت زمان تقسیم ارث در دادگاه
مدت زمان رسیدگی به تقسیم ارث در دادگاه بسته به شرایط پرونده متفاوت است. یکی از مدارک اساسی برای شروع دادخواست تقسیم ترکه، گواهی انحصار وراثت است که در دو نوع صادر میشود:
- گواهی انحصار وراثت محدود: معمولاً ظرف ۱۰ روز پس از درخواست صادر میشود.
- گواهی انحصار وراثت نامحدود: به دلیل نیاز به انتشار آگهی در روزنامه، معمولاً ۴۰ روز طول می‌کشد.
پس از صدور گواهی انحصار وراثت، دادخواست تقسیم ترکه ارائه شده و رسیدگی به آن معمولاً دو تا سه هفته زمان میبرد. بعد از صدور حکم، مدت ۲۰ روز برای امکان تجدیدنظر در نظر گرفته میشود. پس از قطعی شدن حکم، اجرای آن آغاز میشود که ممکن است چندین ماه طول بکشد.
دادخواست صدور حکم تقسیم ارث
نام مجتمع قضايي : مجتمع قضايي شهيدباهنر
خواهان : ……… خواندگان : 1- …………. 2- ………
خواسته : درخواست صدور حکم به تقسیم اموال با جلب نظر کارشناس
دلايل ومنضمات دادخواست :
رونوشت برابراصل گواهی حصر وراثت
شهادت شهود
شرح دادخواست تقسیم مال مشترک و ارث :
ریاست محترم دادگاه………….: احتراماً نظربه اینکه والدین اینجانب …………. بشرح گواهی حصر وراثت پیوست شده، فوت گردیده و دارای اموالی بشرح زیر 1- سهم خانم مشهور به…………. و سایر اموالی که در تقسیم نامه عادی مورخه 1346و 1354و 1352 و 362 که فتوکپی آن پیوست است و خواندگان حاظر به تقسیم نیستند و لذا استفاده مطلوب میسر نیست و درخواست صدور حکم به تقسیم و افراز را با جلب نظر کارشناس دارم .
با توجه به پیچیدگی و اهمیت مسائل حقوقی، تنظیم یک دادخواست صحیح و منطبق با شرایط هر پرونده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نمونه دادخواست‌هایی که در اینجا ارائه شده‌اند، صرفاً جهت آشنایی شما با قالب و ساختار کلی دادخواست‌ها ارائه می‌شوند. لازم به ذکر است که هر پرونده دارای ویژگی‌ها و شرایط خاص خود است که باید با دقت و توجه به آنها، دادخواست مربوطه تنظیم شود. برای تهیه دادخواستی که به درستی منافع و حقوق شما را منعکس کند، توصیه میشود با وکلای مجرب مشورت نمایید. موسسه حقوقی دادخواهان مجد با تیمی متخصص آماده ارائه مشاوره حقوقی و تنظیم دادخواست‌های دقیق و متناسب با شرایط شماست. برای اطلاعات بیشتر و استفاده از خدمات حقوقی ما، با موسسه حقوقی دادخواهان مجد تماس بگیرید.
اقدامات قانونی لازم برای تقسیم ارث:
به دلیل اهمیت نحوه تقسیم ارث ، دولت ها همواره سعی میکنند تا با تنظیم قوانین و قواعدی جلوی هرج و مرج را بگیرند. در کشور ما وراث برای تقسیم ارث ملزم به گرفتن گواهی به نام “گواهی انحصار وراثت” کنند. اما فایده عملی این گواهی و گرفتن آن چیست؟
دولت در الزام وراث به گرفتن گواهی انحصار وراثت چه قصدی دارد؟ مهمترین بحث در تقسیم ارث شناختن کسانی است که باید ارث مابین آنها تقسیم شود.
ارثیه بین ورثه تقسیم میشود، اما نحوه تقسیم ارث و اینکه باید به بین چه کسانی تقسیم شود. در واقع بهتر است بگوییم که منظور از اینکه فرزندان متوفی در طبقه اول ارث قرار دارند و آنها ارث میبرند فرزندان متوفی چه کسانی هستند؟
نامشان چیست و چند نفرند، جنسیت آنها چیست،
متوفی چند دختر و چند پسر دختر دارد؛
دولت با الزام به گرفتن گواهی انحصار وراثت بدنبال گرفتن پاسخ چنین پرسش هایی است.
گرفتن گواهی انحصار وراثت
برای گرفتن این گواهی باید هر کسی که حقی در مال متوفی دارد اعم از ورثه یا طلبکاران به شورای حل اختلاف یا دفتر خدمات قضائی مراجعه کند و دادخواست “انحصار وراثت” بدهد.
مطابق ماده 20 قانون آیین دادرسی مدنی :
تا زمانی که ترکه بین ورثه تقسیم نشده شورای حل اختلاف محلی که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران بوده است، برای دعاوی مربوط به ارث صلاحیت دارد و دعوا باید در دادگاه آن منطقه اقامه شود.
مدارک لازم برای گرفتن گواهی انحصار وراثت
که ضمن دادخواستی که ارسال میکنید باید این مدارک را نیز ضمیمه کنید.
1-مدارکی مثل گواهی فوت
2-شناسنامه ورثه
3-شناسنامه باطل شده متوفی توسط ثبت احوال
4-اظهار نامه مالیاتی و استشهادیه محلی مبنی بر اینکه ورثه متوفی چه کسانی هستند”
5-اصل یا کپی برابر اصل سند ازدواج در صورت متاهل بودن متوفی حین فوت
6-سایر مدارکی که شورای حل اختلاف تسلیم آنها را درخواست خواهد کرد.
روند انحصار وراثت و نحوه تقسیم ارث
پس از تسلیم این مدارک شورای حل اختلاف از ورثه خواهد خواست که وراث به هزینه خود درخواست خود را در یک روزنامه کثیرالانتشار چاپ کنند. پس از گذشت یک ماه از چاپ گواهی انحصار وراثت در روزنامه کثیرالانتشار در صورتی که کسی به درخواست شما اعتراض نکند، شورای حل اختلاف بدون احتیاج به تشکیل جلسه دادرسی گواهی انحصار وراثت را صادر میکند. توجه کنید که هنوز کسی مالک ترکه متوفی نشده است و به موجب این برگه تنها ورثه متوفی مشخص شده اند.
پس از تسلیم مدارک و طی شدن روند لازم این شورا اقدام به صدور گواهی انحصار وراثت میکند.
توجه کنید :
در بعضی موارد دیده شده که بعضی ورثه اقدام به گرفتن گواهی انحصار وراثت میکنند بدون آنکه نام فرد یا افرادی از ورثه را در این برگه بیاورند. توجه کنید که اگر شخصی عامدانه نام یک یا چند تن از ورثه را در درخواست انحصار وراثت ذکر نکند مطابق ماده 9 قانون تصدیق انحصار وراثت کلاهبردار محسوب میشود.
ماده نه قانون تصدیق انحصار وراثت
هر گاه معلوم شود که مستدعی تصدیق با علم به عدم وراثت خود تحصیل صدیق وراثت نموده و یا با علم به وجود وارثی غیر از خود تحصیل تصدیق بر خلاف حقیقت کرده است کلاهبردار محسوب و علاوه بر ادای خسارت به مجازاتی که به موجب قانون برای این جرم مقرر است محکوم خواهد شد.
مجازات جرم کلاهبرداری در نحوه تقسیم ارث
مطابق قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس، ارتشا و کلاهبرداری از یک تا ده سال بسته به شرایط و علل مشدده و … متغیر است و ضمنا قابل تعلیق نیز نیست.
در این مرحله شما باید گواهی انحصار وراثت را به دادگاه برده و مطابق نظر کارشناس رسمی دادگستری قیمت اموال غیرنقدی متوفی را تقویم کنید.
سپس با فرمول های موجود در قوانین این اموال و اموال نقدی را بین خود و سایر ورثه تقسیم کتید.
چند نکته در نحوه تقسیم ارث
1-برای اینکه بتوانید از سهم الارث خود استفاده کنید ابتدا باید مالیات بر ارث خود را پرداخت کنید.
2-از کلیه اموالی که از متوفی بعنوان ترکه مانده است باید ابتدا هزینه تدفین وی پرداخت شود. سپس تمام دیونی که بر عهده وی است.
3-اگر وصیتی توسط متوفی شده باشد باید این وصیت تا یک سوم عمل شود و سپس میراث تقسیم شود. در غیر اینصورت هر یک از ورثه به نسبت سهمی که از ارث متوفی برده اند باید این وصیت را اجرا کنند.
4-مطابق قوانین مربوط به ارث سهم الارث همسر متوفی در مورد اموال غیرمنقول متفاوت است. بدین معنی که همسر متوفی از اموال غیرمنقول متوفی مثل زمین ارثی نمیبرد ولی میتواند از قیمت آن ارث ببرد.
5-قاعده مشهور فقه اسلامی را هم حتما شنیده اید که مطابق آن هر مقداری که دختر سهم الارث داشته باشد پسر دو برابر آن ارث میبرد.
وکیل ارث مشاوره رایگان
همانطور که اشاره شد، ابعاد مالی و حقوقی مسایل مربوط به انحصار وراثت و تقسیم ارث بسیار پیچیده میباشد. همین امر باعث میشود تا بعضا آسیب های جدی متوجه روابط خانوادگی شود. موسسه حقوقی دادخواهان مجد آمادگی دارد تا با مشاوره رایگان شما را در حل این قبیل مسائل یاری کند تا فرو پاشش کانون گرم خانواده ها جلوگیری کند.
جهت درخواست مشاوره رایگان میتوانید را پرکنید تا در اسرع وقت وکلای ما با شما تماس بگیرند. همچنین میتوانید با شماره
تماس بگیرید تا در کوتاه ترین زمان، پاسخ سوالات خود را دریافت کنید.
سخن پایانی
تقسیم ارث یکی از مهمترین مباحث حقوقی است که تأثیر مستقیم بر بازماندگان دارد. آگاهی از سهم‌الارث، قوانین مالیاتی و تشریفات قانونی، موجب کاهش اختلافات و تسریع در فرآیند انحصار وراثت خواهد شد. در صورتی که در این زمینه با سوال یا چالشی مواجه هستید، مشاوره با وکیل متخصص میتواند راهگشای شما باشد.
