همه چیز درباره شورای حل اختلاف: صلاحیت‌ها و اختیارات

پادکست صلاحیت ها و اختیارات شورای حل اختلاف

شورای حل اختلاف یکی از نهادهای زیرمجموعه قوه قضائیه ایران است که با هدف کاهش تراکم پرونده‌های قضایی و تسریع در روند رسیدگی به دعاوی، تأسیس شده است. این شورا در راستای ایجاد صلح و سازش بین طرفین دعاوی مختلف، از جمله دعاوی حقوقی و کیفری با صلاحیت محدود، فعالیت می‌کند. شورای حل اختلاف به عنوان یک مرجع شبه‌قضایی، نقش مهمی در تسهیل دسترسی عموم مردم به عدالت ایفا می‌کند. با توجه به گسترش نقش این شورا در سال‌های اخیر و ارجاع بسیاری از پرونده‌ها به آن، آشنایی با ساختار، وظایف، صلاحیت‌ها و آیین رسیدگی این نهاد برای عموم مردم ضروری است.

پس با ما همراه باشید.

شورای حل اختلاف چیست؟

شورای حل اختلاف یک نهاد شبه‌قضایی است که با هدف تسریع در روند رسیدگی به دعاوی کوچک و کاهش بار قضایی دادگاه‌ها تأسیس شده است. این شورا بر اساس قانون شوراهای حل اختلاف، وظیفه دارد که در دعاوی حقوقی و کیفری مشخصی به ایجاد صلح و سازش بپردازد و در موارد معین، اقدام به صدور رأی نماید. برخلاف دادگاه‌ها، شورای حل اختلاف دارای تشریفات ساده‌تر و غیررسمی‌تری است و تلاش می‌کند با بهره‌گیری از روش‌های میانجی‌گری، از طولانی شدن فرآیند دادرسی جلوگیری کند.

اعضای شورای حل اختلاف

اعضای شورای حل اختلاف باید شرایط خاصی را داشته باشند که این شرایط در قانون به‌طور دقیق تعیین شده است. مهم‌ترین شرایط عضویت عبارتند از:

• داشتن حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی در رشته‌های مرتبط با حقوق.
• نداشتن سابقه کیفری.
• داشتن حسن شهرت و امانت‌داری.
• تابعیت جمهوری اسلامی ایران.
• حداقل ۳۰ سال سن.

این افراد پس از طی دوره‌های آموزشی و دریافت صلاحیت‌های لازم، می‌توانند به‌عنوان رئیس یا عضو شورای حل اختلاف به خدمت پرداخته و در رسیدگی به دعاوی مختلف مشارکت کنند.

ساختار شورای حل اختلاف

هر شورای شامل یک رئیس، دو عضو اصلی و یک عضو علی‌البدل است. این اعضا از میان افراد دارای شرایط قانونی انتخاب می‌شوند و باید حداقل دارای مدرک کارشناسی باشند. علاوه بر این، در شوراهای روستایی، سواد خواندن و نوشتن و ترجیحاً داشتن مدرک دیپلم نیز کفایت می‌کند. قاضی شورا، که ممکن است برای چندین شورا منصوب شود، نقش نظارتی بر جلسات شورا را بر عهده دارد و در موارد مشخصی، با مشورت اعضای شورا اقدام به صدور رأی می‌کند.

اهداف شورای حل اختلاف

شورای حل اختلاف به‌عنوان یک نهاد قضائی در راستای کاهش تراکم پرونده‌ها و کمک به حل سریع و مؤثر اختلافات میان افراد و اشخاص حقوقی غیر دولتی تشکیل شده است. هدف اصلی این شورا تسهیل در فرآیند دادرسی و ایجاد سازش بین طرفین دعوی بدون نیاز به مراجعه به دادگاه است. با توجه به اینکه شوراها بیشتر بر اصول مصالحه و صلح استوارند، این نهاد می‌تواند راه‌حل‌های عملی و مبتنی بر توافقات طرفین را به‌ویژه در دعاوی مالی، خانوادگی و حقوقی به ارمغان آورد.

• کاهش تراکم پرونده‌ها در دادگاه‌ها: یکی از مهم‌ترین اهداف شورای حل اختلاف، کاهش فشار بر سیستم قضائی و جلوگیری از افزایش حجم پرونده‌ها در دادگاه‌ها است.
• افزایش دسترسی به عدالت برای عموم مردم: این شورا با ارائه خدمات سریع و کم‌هزینه، به‌ویژه برای افراد کم‌درآمد، دسترسی به عدالت را آسان‌تر می‌کند.
• حل و فصل صلح‌آمیز اختلافات: شوراها تلاش دارند تا به‌جای صدور حکم‌های قضائی، به‌دنبال ایجاد توافقات میان طرفین اختلاف باشند تا از تعارض‌ها و دنباله‌روی‌های قضائی جلوگیری کنند.
• تسریع در روند رسیدگی به دعاوی: به‌دلیل رویکرد غیررسمی شورای حل اختلاف، رسیدگی به دعاوی به‌صورت سریع‌تری انجام می‌شود.

وظایف و صلاحیت‌های شورای حل‌اختلاف

وظایف و صلاحیت‌های این شورا به موجب قانون، به دو دسته عمده تقسیم می‌شود: ایجاد صلح و سازش و صدور رأی در موارد خاص.

الف. ایجاد صلح و سازش: این شورا در کلیه دعاوی حقوقی و جرائم قابل گذشت و همچنین در جنبه خصوصی جرائم غیرقابل گذشت، می‌تواند اقدام به ایجاد صلح و سازش بین طرفین نماید. در صورتی که طرفین به توافق نرسند، شورا ملزم به ارجاع پرونده به مرجع صالح قضایی است و حق صدور رأی ندارد.

ب. صدور رأی: شورای حل اختلاف در موارد معین، از جمله دعاوی مالی تا سقف 20 میلیون تومان، دعاوی مربوط به تخلیه مستأجره به جز سرقفلی، دعاوی تعدیل اجاره‌بها در صورت عدم وجود اختلاف در رابطه استیجاری، دعاوی انحصار وراثت، تحریر ترکه و مهر و موم ترکه، صلاحیت صدور رأی دارد. همچنین شورا می‌تواند در دعاوی اعسار از پرداخت محکوم به، دعاوی خانواده در مورد جهیزیه، مهریه و نفقه تا سقف 20 میلیون تومان و جرائم تعزیری که مستوجب مجازات جزای نقدی درجه هشت هستند، اقدام به صدور رأی کند.

پ. سایر وظایف: علاوه بر وظایف ذکر شده، این شورا وظیفه دارد که از اموال افراد صغیر، مجنون، غیررشید، غایب مفقودالاثر و ماترک بلاوارث محافظت کرده و این موارد را به مراجع صالح گزارش دهد. شورا حق تصرف در این اموال را ندارد و تنها می‌تواند اقدامات حفاظتی را انجام دهد.

نحوه رسیدگی در شورای حل اختلاف

آیین رسیدگی در شورای حل اختلاف ساده‌تر از دادگاه‌های عمومی است و بر اساس قوانین دادرسی مدنی و کیفری تنظیم شده است. این آیین رسیدگی شامل چند مرحله مهم است:

• تشکیل پرونده: درخواست رسیدگی می‌تواند به صورت کتبی یا شفاهی ارائه شود. در صورت شفاهی بودن، درخواست در صورت‌جلسه ثبت و به امضای خواهان یا متقاضی می‌رسد.
• محتوای درخواست: درخواست رسیدگی باید شامل نام و مشخصات طرفین دعوا، موضوع خواسته، تقویم خواسته در امور مالی، موضوع درخواست یا اتهام، دلایل و مستندات مربوط به درخواست یا شکایت باشد.
• روند رسیدگی: قاضی شورا، با رعایت اصول و قواعد دادرسی، به بررسی و رسیدگی به پرونده می‌پردازد. این اصول شامل حق دفاع، حضور در دادرسی، رسیدگی به دلایل و مانند آن است. با این حال، در موارد مربوط به صدور رأی، واخواهی، هزینه دادرسی و تجدیدنظر، شورا تابع قانون خاص خود است.

صلاحیت کیفری شورای حل اختلاف

شورای حل اختلاف در زمینه دعاوی کیفری صلاحیت محدودی دارد. در صورتی که جرم مورد نظر از جرائم تعزیری باشد و تنها مستوجب مجازات جزای نقدی درجه هشت باشد، شورا می‌تواند در این زمینه اقدام به صدور رأی کند. اما در سایر جرائم کیفری، شورا صرفاً می‌تواند در زمینه ایجاد صلح و سازش فعالیت کند و در صورت عدم توافق طرفین، پرونده را به مرجع قضایی صالح ارجاع می‌دهد.

• دعاوی حقوقی: شورا می‌تواند در دعاوی مربوط به مسائل مالی، اجاره، بدهی و قراردادهای تجاری، کمک کند تا طرفین به توافق برسند. در صورتی که توافقی حاصل نشود، پرونده به دادگاه ارسال می‌شود.
• دعاوی خانوادگی: مسائل مربوط به مهریه، نفقه، حضانت و طلاق از جمله دعاوی است که شورای حل اختلاف در آن‌ها ورود پیدا می‌کند. شورا می‌تواند در این زمینه‌ها میانجیگری کند تا طرفین به توافق دست یابند.
• دعاوی کیفری: در خصوص جرایم قابل گذشت مانند سرقت، توهین، ضرب و شتم و برخی دیگر از جرایم غیرقابل گذشت، شورا می‌تواند میانجیگری کرده و طرفین را به مصالحه و سازش برساند.
• رسیدگی به دعاوی مالی در زمینه‌های مختلف: شورا در پرونده‌های مربوط به بدهی‌های مالی، چک، اختلافات تجاری و مسائل مالی مشابه می‌تواند به حل اختلافات کمک کند.
• اختلافات بین همسایگان و املاک: شورا در زمینه اختلافات ناشی از همسایگی، تصرفات غیرمجاز و موارد مشابه نیز می‌تواند تصمیم‌گیری کند.

آیین رسیدگی در شورای حل اختلاف

فرآیند رسیدگی در شورای حل اختلاف به‌طور کلی از چند مرحله مختلف تشکیل می‌شود که شامل ثبت درخواست، جمع‌آوری مدارک و شواهد، میانجیگری و در نهایت صدور رأی می‌باشد. این روند عموماً سریع‌تر و ساده‌تر از دادگاه‌ها است و یکی از مزایای اصلی شورای حل اختلاف به شمار می‌رود.

مراحل رسیدگی

• ثبت درخواست و پذیرش شکایت: برای رسیدگی به هرگونه اختلاف، طرفین باید درخواست خود را به شورای حل اختلاف ارائه دهند. درخواست می‌تواند به‌صورت کتبی یا شفاهی باشد. پس از پذیرش، شورا پرونده را برای بررسی‌های اولیه آغاز می‌کند.
• جمع‌آوری مدارک و مستندات: پس از ثبت درخواست، طرفین موظف هستند مدارک و مستندات خود را به شورا ارائه دهند تا اعضای شورا بتوانند بررسی دقیق‌تری از موضوع داشته باشند.
• جلسات میانجیگری: در این مرحله، شورا تلاش می‌کند تا از طریق میانجیگری و مشاوره‌های حقوقی، طرفین را به توافق برساند. این مرحله در بسیاری از مواقع منجر به حل و فصل صلح‌آمیز دعاوی می‌شود.
• صدور رأی و تصمیم نهایی: در صورتی که طرفین نتوانند به توافق برسند، شورای حل اختلاف وارد فرآیند صدور رأی خواهد شد. رأی صادر شده می‌تواند برای طرفین الزام‌آور باشد، مگر اینکه یکی از طرفین نسبت به آن اعتراض داشته باشد.

امور غیر قابل رسیدگی در شورا

در فرآیند رسیدگی به دعاوی در شورای حل اختلاف، برخی از دعاوی حتی در صورت توافق طرفین، به دلیل حساسیت و پیچیدگی‌های قانونی، قابل طرح در شورا نیستند. این دعاوی به دسته‌های خاصی تقسیم می‌شوند که به شرح زیر است:

• اختلافات خانوادگی و نکاح: دعاوی مربوط به اصل نکاح، طلاق، بطلان نکاح، فسخ و انفساخ نکاح، رجوع، بذل مدت و انقضای آن، نسب، ولایت قهری و قیمومت، از جمله مواردی هستند که به دلیل ماهیت خاص خود و ارتباط مستقیم با احکام شرعی و حقوقی، نمی‌توانند در شورای حل اختلاف مطرح شوند.
• اختلافات در مورد وقف، وصیت و تولیت: دعاوی مربوط به وقف، وصیت و تولیت نیز از جمله مواردی هستند که صلاحیت رسیدگی به آن‌ها در شورای حل اختلاف وجود ندارد. این امور معمولاً به مراجع خاصی که قوانین ویژه‌ای برای آن‌ها دارند، ارجاع می‌شود.
• دعاوی مرتبط با حجر و ورشکستگی: دعاوی مربوط به حجر (عدم اهلیت برخی افراد برای انجام اعمال حقوقی) و ورشکستگی نیز خارج از صلاحیت شورای حل اختلاف است. این گونه دعاوی نیازمند رسیدگی تخصصی در دادگاه‌های عمومی یا تخصصی می‌باشند.
• دعاوی مرتبط با اموال عمومی و دولتی: دعاوی مرتبط با وجوه و اموال عمومی، دولتی و انفال، که از مسائل حیاتی و حساس هستند، به دلیل پیوند با منافع عمومی و حقوق دولت، از شمول شورای حل اختلاف خارج شده‌اند و باید در مراجع دیگر رسیدگی شوند.
• امور خاص که نیازمند مراجع اختصاصی هستند: برخی از مسائل حقوقی که به موجب قوانین دیگر به مراجع اختصاصی یا مراجع قانونی غیر دادگستری مربوط می‌شوند، نیز از صلاحیت شورای حل اختلاف خارج هستند. این موارد معمولاً نیازمند رسیدگی توسط نهادهای تخصصی قانونی هستند که قوانین ویژه‌ای برای آن‌ها تعیین شده است.

این دسته از دعاوی به دلیل حساسیت و پیچیدگی‌های قانونی، به مراجع تخصصی‌تر ارجاع داده می‌شوند تا حقوق طرفین به درستی رعایت شود.

مزایای رسیدگی در شورای حل اختلاف

شورای حل اختلاف با توجه به رویکرد ویژه‌ای که در رسیدگی به پرونده‌ها دارد، دارای مزایای قابل توجهی است که آن را از دادگاه‌های رسمی متمایز می‌کند.

• صرفه‌جویی در هزینه‌ها: یکی از مزایای اصلی شورای حل اختلاف این است که هزینه‌های دادرسی بسیار کمتری نسبت به دادگاه‌ها دارد.
• زمان کمتر رسیدگی: رسیدگی در شورای حل اختلاف به‌طور معمول سریع‌تر از دادگاه‌ها است، زیرا بسیاری از اختلافات از طریق مصالحه و توافق حل می‌شود.
• حفظ روابط اجتماعی: در بسیاری از مواقع، با توجه به اینکه شورا به‌دنبال ایجاد سازش است، روابط اجتماعی طرفین حفظ می‌شود و از افزایش تنش‌ها جلوگیری می‌شود.

نقش شوراهای حل اختلاف در کاهش بار دادگاه‌ها

شوراهای حل اختلاف با هدف اصلی کاهش بار دادگاه‌ها و تسریع در حل‌وفصل اختلافات جزئی ایجاد شده‌اند. این شوراها با بهره‌گیری از روش‌های صلح‌آمیز و میانجی‌گری، می‌توانند به بسیاری از دعاوی کوچک و اختلافات روزمره رسیدگی کنند، بدون اینکه نیاز به طی مراحل طولانی و پیچیده قضایی باشد. این امر نه تنها به کاهش حجم پرونده‌های ورودی به دادگاه‌ها کمک می‌کند، بلکه موجب افزایش رضایت عمومی و کاهش هزینه‌های دادرسی برای شهروندان نیز می‌شود.

چالش‌ها و محدودیت‌های شورای حل اختلاف

با وجود نقش مهم شورای حل اختلاف در کاهش بار دادگاه‌ها و تسهیل در حل‌وفصل دعاوی، این نهاد با چالش‌ها و محدودیت‌هایی نیز مواجه است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به کمبود منابع مالی و انسانی، پیچیدگی برخی از پرونده‌ها که نیازمند دانش تخصصی حقوقی است، و همچنین عدم آگاهی کامل مردم از نقش و صلاحیت‌های این شورا اشاره کرد. این مسائل گاهی باعث می‌شود که فرآیند حل‌وفصل دعاوی در شورای حل اختلاف به نتیجه مطلوب نرسد یا دچار طولانی شدن غیرضروری گردد.

نتیجه‌گیری

شورای حل اختلاف با هدف کاهش تراکم پرونده‌ها در دادگاه‌ها و تسریع در روند دادرسی تأسیس شده است. این شورا در بسیاری از موارد می‌تواند نقش مؤثری در حل‌وفصل دعاوی داشته باشد. آشنایی با ساختار، وظایف و صلاحیت‌های این نهاد برای عموم مردم ضروری است تا بتوانند از امکانات و خدمات آن به بهترین شکل ممکن بهره‌مند شوند. در صورتی که نیاز به مشاوره تخصصی در زمینه دعاوی مربوط به شورای حل اختلاف دارید، می‌توانید به موسسه حقوقی دادخواهان مجد مراجعه کنید. این موسسه با داشتن تیمی مجرب از وکلا و مشاوران حقوقی، آماده ارائه خدمات مشاوره‌ای و نمایندگی در امور حقوقی شماست.