هرآنچه درباره دادگاه نظامی و انواع آن باید بدانید

پادکست دادگاه نظامی و انواع آن

پیش از پرداختن به موضوع دادگاه نظامی لازم است با دادگاه های خصوصی و عمومی اشنا شویم. به صورت کلی سیستم قضایی به دو شاخص اصلی تقسیم‌بندی می‌شود: دادگاه‌های عمومی که با دایره‌ی وسیعی از پرونده‌ها سروکار دارند و دادگاه‌های اختصاصی که تنها در موضوعات خاصی که طبق قانون معین شده‌اند، صلاحیت دارند. دادگاه‌های تخصصی مانند دادگاه‌های نظامی،دادگاه های خانواده و دادگاه‌های ویژه روحانیت از این دسته‌اند. این دادگاه‌ها تنها مجاز به بررسی مواردی هستند که در حوزه صلاحیت‌شان قرار دارد. به طور مثال، دادگاه خانواده فقط می‌تواند به امور مربوط به خانواده مثل نزاع‌های طلاق یا حضانت فرزندان رسیدگی کند و از پرداختن به مسائل مالی مانند اختلافات مربوط به چک یا سفته منع شده است.

دادگاه نظامی

در قانون اساسی، با استناد به اصل ۱۷۲، دادگاه‌های نظامی به عنوان تنها مراجع قضایی ویژه شناخته شده‌اند که وظیفه‌شان اختصاصاً بررسی تخلفات نظامیان از قبیل افراد ارتش، ژاندارمری، شهربانی و نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است، مشروط بر اینکه این جرایم به طور مستقیم به ماموریت‌های نظامی یا انتظامی آن‌ها مرتبط باشد. با این حال، اگر این افراد جرایم عام مرتکب شوند یا در هنگام انجام وظایف بازپرسی قضایی دچار تخلف گردند، پرونده‌های مربوطه طبق مقررات در دادگاه‌های عمومی مورد رسیدگی قرار خواهند گرفت.

انواع دادگاه نظامی

مجموعه دادگاه‌های نظامی مشتمل بر دسته بندی زیر است: دادگاه نظامی یک، دادگاه نظامی دو، دادگاه تجدیدنظر نظامی، دادگاه نظامی یک زمان جنگ، دادگاه نظامی دو زمان جنگ و دادگاه تجدیدنظر نظامی زمان جنگ. در ادامه هرکدام از این دادگاه هارا به صورت جداگانه بررسی خواهیم کرد.

دادگاه نظامی یک

دادگاه نظامی یک مسئولیت رسیدگی به جرائم جدی‌تر اعضای نیروهای مسلح را بر عهده دارد که شامل جرائم مستوجب مجازات‌های سنگین مانند اعدام، حبس ابد، مجازات‌های قطع عضو و جرایم عمدی که به جسم شخص صدماتی وارد کند که دیه آن برابر با یک سوم یا بیشتر از دیه کامل باشد. همچنین، این دادگاه موظف به بررسی جرائمی که مجازات آن‌ها در رده تعزیرات درجه چهار یا بالاتر قرار می‌گیرد می باشد.

دادگاه نظامی دو

دادگاه نظامی دو وظیفه بررسی و رسیدگی به کلیه جرائم ارتکابی توسط نظامیان در جریان انجام وظایف نظامی‌شان را دارد، مگر آن دسته از جرایم که رسیدگی به آن‌ها در حیطه اختیارات دادگاه نظامی یک باشد.

دادگاه نظامی زمان جنگ

در زمان جنگ، دسته‌ای از دادگاه‌ها مختص به رسیدگی به جرایم نظامی در شرایط جنگی تشکیل می‌شوند که شامل:

• دادگاه نظامی یک زمان جنگ
• دادگاه نظامی دو زمان جنگ
• دادگاه تجدید نظر نظامی زمان جنگ

این دادگاه‌ها وظیفه پرداختن به جرائم نظامی وارد شده در دوران درگیری‌های جنگی را دارند که این جرائم به شرح زیر هستند:

الف- تمام جرائمی که در مناطق عملیاتی اتفاق افتاده و تحت پوشش صلاحیت‌های سازمان قضایی قرار دارند؛
ب- جرائمی که علیه امنیت داخلی و خارجی کشور صورت گرفته و در حدود اختیارات سازمان قضایی است؛
پ- جرايم مرتبط با امور جنگی که مربوط به عملیات نظامی است، حتی اگر در خارج از مناطق عملیاتی رخ داده باشد.

دادگاه نظامی به جرائم چه کسانی رسیدگی می کند؟

• دادگاه‌ها و دادسراهای نظامی مسئولیت پیگیری و رسیدگی به تخلفات افراد زیر را به‌عهده دارند:
• پرسنل ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و نهادهای تابعه
• پرسنل ارتش جمهوری اسلامی ایران و نهادهای زیرمجموعه
• پرسنل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارگان ها وابسته به آن
• پرسنل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان‌های مرتبط
• نیروهای انتظامی جمهوری اسلامی ایران
• افراد در زمان انجام دوره‌ی خدمت سربازی
• دانشجویان موسسات و مراکز آموزش نظامی و آموزشی وابسته به وزارت دفاع
• اشخاصی که به صورت موقت در خدمت نیروهای مسلح اشتغال دارند
• کارکنان وزارت اطلاعات
• اسیران جنگی ایرانی و خارجی
• کارکنان دیگر سازمان ها که به طور ماموریت به خدمت در نهادهای دیگر مشغول هستند

بر اساس ماده 571 قانون آیین دادرسی کیفری، سازمان قضایی نیروهای مسلح، که به اختصار “سازمان قضایی” نامیده می‌شود و شامل دادسرای در مرکز هر استان و دادگاه‌های نظامی است و در هر شهرستان در صورت وجود نیاز، دادسرای نظامی منطقه‌ای تأسیس می‌گردد. محدوده قضایی دادسراهای منطقه‌ای با قضاوت رئیس قوه قضائیه تعیین و اعلام می‌گردد.

موارد استثناء در صلاحیت دادگاه نظامی

به اضافه اشخاص تعریف‌شده به عنوان نظامیان در قانون مجازات نیروهای مسلح، که در مورد آن‌ها قبلا توضیح داده شد و در صورت ارتکاب جرم باید مورد رسیدگی دادگاه‌های نظامی قرار گیرند، گروه دیگری از افراد نیز وجود دارند که جرایم آن‌ها در حوزه صلاحیت دادگاه نظامی است؛ این اشخاص شامل موارد زیر هستند:

جرایم مرتبط با نظامیان و ماموران امنیتی که در سازمان‌های دیگر مشغول به خدمت هستند و رسیدگی و صدور حکم آن‌ها در دادگاه‌های نظامی انجام می‌گیرد.

بازنشستگی یا پایان خدمت مانع از رسیدگی به جرم ارتکاب یافته در زمان خدمت نیست. برای مثال، اگر بعد از بازنشستگی مشخص شود که شخصی در دوران خدمتش جرمی را مرتکب شده، پرونده‌ی آن در دادگاه‌های نظامی بررسی خواهد شد.

دادگاه نظامی موظف است در مواقعی که مجازاتی برای جرمی در این قانون پیش‌بینی شده است، اگر رسیدگی به آن جرم در صلاحیت دادگاه نظامی باشد، بر اساس قانون یاد شده، حکم و مجازات مربوطه را صادر کند؛ این شامل اعمال تخفیف و تبدیل مجازات نیز می‌شود، مطابق با همان قانون.

اعتراض به آرای دادگاه نظامی

تصمیمات صادره از دادگاه‌های نظامی، بجز در شرایطی که قانوناً نهایی و غیرواجد شرایط بازنگری هستند، ممکن است به دادگاه تجدیدنظر نظامی متعلق به همان استان یا به دیوان عالی کشور ارجاع داده شوند تا مورد بازبینی یا فرجام‌خواهی قرار گیرند.

در اصل، رأی‌های دادگاه‌های نظامی از نظر امکان بازنگری و فرجام‌خواهی همسان با رأی‌های سایر دادگاه‌های جنایی‌اند مگر اینکه قانون تدبیر دیگری برای آن‌ها پیش‌بینی کرده باشد.

بنابراین، تمامی احکام صادر شده از دادگاه نظامی قابل تجدید نظر هستند مگر در موارد زیر که قابل تجدیدنظر نیستند:

الف- جرایم تعزیری درجه هشت
ب- جرایمی که نیازمند پرداخت دیه یا ارش باشند، در صورتی که میزان یا مجموع آن کمتر از یک دهم دیه کامل باشد.

علاوه بر این، احکام صادر شده برای جرایمی که مجازات قانونی آن‌ها اعدام، قطع عضو، حبس ابد یا تعزیرات درجه سه به بالا می‌باشد، همچنین جنایات عمدی که به تمامیت جسمانی آسیب می‌زنند و دیه آن‌ها نصف دیه کامل یا بالاتر است، به علاوه احکام صادر شده در رابطه با جرایم سیاسی و مطبوعاتی، این امکان را دارند که در دیوان عالی کشور مورد فرجام‌خواهی قرار گیرند.

سخن پایانی

دادگاه‌های نظامی، به عنوان نهادهای قضایی ویژه‌ای عمل می‌کنند که به بررسی و رسیدگی جرایم نظامیان یا افرادی که در ساختار نیروهای مسلح خدمت می‌کنند، می‌پردازند. این دادگاه‌ها خود را با وظیفه مهمی یعنی حفظ نظم، امنیت و انضباط در نیروهای مسلح متعهد می‌دانند و همزمان نقش عمده‌ای در حمایت از حقوق قانونی کارکنان نظامی دارند. احکام صادره از طرف دادگاه‌های نظامی می‌توانند، مانند سایر شعب قضایی، تحت شرایط خاص مورد بازنگری و فرجام‌خواهی قرار گیرند. با این حال، برخی از آراء باتوجه به ماهیت جرم و رتبه‌بندی مجازات‌ها، قابلیت تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی ندارند و قطعیت پیدا می‌کنند.

کارشناسان ما در موسسه حقوقی دادخواهان مجد آماده پاسخگویی با سوالات شما عزیزان، پیرامون موضوع دادگاه‌های نظامی هستند. می توانید از طریق صفحه خدمات حقوقی فرم درخواست مشاوره پر کنید.