چک یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی است که در معاملات تجاری و روزمره مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، زمانی که صادرکننده یا گیرنده چک فوت می‌کند، شرایط حقوقی مرتبط با مطالبه یا پرداخت وجه چک تغییر می‌کند و چالش‌هایی به همراه دارد. سوالاتی مانند اینکه آیا چک همچنان قابل وصول است؟ آیا می‌توان وجه چک را از وراث مطالبه کرد؟ و چه مدارکی برای این فرایند نیاز است، از جمله موضوعاتی هستند که ذهن افراد را به خود مشغول می‌کنند.
در این مقاله، به بررسی دقیق موضوع چک پس از فوت صادرکننده یا گیرنده آن پرداخته و جنبه‌های مختلف حقوقی و قانونی مرتبط با این مسئله را مورد تحلیل قرار می‌دهیم. همچنین مراحل قانونی و نکات مهمی که در این شرایط باید رعایت شوند را توضیح خواهیم داد .
بیشتر بخوانید: انواع روش‌های وصول چک
فوت صادرکننده چک و تأثیر آن بر وصول وجه چک
یکی از سوالات رایج در خصوص چک، وضعیت آن پس از فوت صادرکننده است. چنانچه صادرکننده چک فوت کند، وضعیت وصول چک و مطالبه وجه آن برای دارنده چک به‌طور مستقیم تحت تأثیر شرایط قانونی قرار می‌گیرد. پس از فوت فرد صادرکننده چک، وراث او باید اقدامات خاصی را برای اطلاع‌رسانی به بانک‌ها و سایر مراجع قانونی انجام دهند. به‌طور کلی، برای وصول چک پس از فوت صادرکننده، مراحل مشخصی باید طی شود که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.
۱.اطلاع‌رسانی به بانک‌ها: پس از فوت صادرکننده چک، نخستین اقدام لازم، اطلاع‌رسانی به بانک مربوطه است. در این مرحله، وراث باید به بانک مراجعه کنند و از فوت مورث خود اطلاع دهند. این اطلاع‌رسانی باعث مسدود شدن حساب‌های بانکی صادرکننده چک می‌شود. در صورتی که این اطلاع‌رسانی به‌موقع انجام نشود، بانک ممکن است از فوت فرد بی‌اطلاع بماند و در نتیجه دارنده چک بتواند بدون مشکل، وجه چک را دریافت کند.
۲.مراحل حصر وراثت: یکی از موانع اصلی وصول چک پس از فوت صادرکننده، لزوم طی مراحل قانونی حصر وراثت است. تا زمانی که این فرایند تکمیل نشود، دارنده چک نمی‌تواند وجه آن را از وراث دریافت کند. حصر وراثت فرآیندی است که از طریق آن، وراث قانونی فرد متوفی شناسایی شده و مشخص می‌شود که چه کسانی به‌عنوان وراث رسمی مورث شناخته می‌شوند. تنها پس از صدور گواهی انحصار وراثت است که وراث می‌توانند مسئولیت‌های مالی متوفی را قبول کرده و نسبت به پرداخت بدهی‌ها از اموال باقی‌مانده اقدام کنند.
مطالبه وجه چک از ورثه متوفی
یکی از روش‌های قانونی برای وصول وجه چک پس از فوت صادرکننده، اقدام برای مطالبه وجه آن از وراث است. این روند، طبق قانون مدنی ایران و همچنین قانون امور حسبی، دارای مراحل مشخصی است که در ادامه به تفصیل به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
۱.گواهی انحصار وراثت :اولین مدرک موردنیاز برای مطالبه وجه چک از ورثه، گواهی انحصار وراثت است. این گواهی از اهمیت بالایی برخوردار است و بدون آن، هیچ‌یک از وراث نمی‌توانند به‌طور قانونی نسبت به پرداخت بدهی‌های متوفی اقدام کنند. برای دریافت این گواهی، وراث باید به دادگاه مراجعه کنند و درخواست صدور آن را ثبت کنند. در صورت نبود گواهی انحصار وراثت، دارنده چک نمی‌تواند به‌طور قانونی مطالبه وجه را پیگیری کند.
۲.مطالبه وجه چک پس از فوت صادرکننده :طبق ماده ۲۳۱ قانون امور حسبی، “دیون موجل متوفی، بعد از فوت، حال می‌شود”. این بدان معناست که حتی اگر چک دارای تاریخ سررسید مشخصی نباشد، دارنده چک می‌تواند پس از فوت صادرکننده، نسبت به مطالبه وجه آن اقدام کند. در مرحله نخست، دارنده چک یا نماینده قانونی وی باید دادخواست مربوط به مطالبه وجه چک را تنظیم کرده و به دفاتر خدمات الکترونیک قضائی تحویل دهد. در این دادخواست، علاوه بر درخواست وجه چک، می‌توان خواسته‌ای چون صدور قرار تأمین خواسته نیز گنجانده شود.
۳.ثبت دادخواست و پیگیری از طریق سامانه ثنا :برای ثبت دادخواست مطالبه وجه چک از وراث متوفی، لازم است که دارنده چک از طریق سامانه ثنا (سامانه ثبت الکترونیکی دعاوی) اقدام کند. این فرآیند از طریق مراجعه به دفاتر خدمات قضائی و یا سامانه اینترنتی عدل ایران انجام می‌شود. پس از ثبت دادخواست و پرداخت هزینه‌های دادرسی، دادخواست به مرجع قضائی صالح ارسال خواهد شد.
در صورتی که صادرکننده چک اموالی نداشته باشد
یکی از سؤالات مهم در خصوص وصول چک پس از فوت صادرکننده این است که در صورتی که صادرکننده اموالی نداشته باشد، تکلیف چک چیست؟ در این شرایط، اگر صادرکننده چک فوت کرده و وراث او هیچ‌گونه اموالی نداشته باشند، پرداخت وجه چک غیرممکن خواهد بود. چرا که طبق قوانین، تنها از دارایی‌های متوفی و ترکه او می‌توان وجه چک را دریافت کرد. در چنین شرایطی، وراث مسئولیتی برای پرداخت بدهی‌ها از اموال شخصی خود نخواهند داشت.
وصول چک سفید امضا پس از فوت صادرکننده
در صورتی که صادرکننده چک سفید امضا فوت کرده باشد، دارنده چک تنها در شرایط خاصی می‌تواند نسبت به تکمیل مندرجات چک و وصول وجه آن اقدام کند. چنانچه صادرکننده قبل از فوت، تفویض اختیار به دارنده چک داده باشد که مندرجات چک را تکمیل کند، دارنده می‌تواند مطابق با اختیارات داده شده، چک را تکمیل کرده و وجه آن را دریافت کند. همچنین، در صورتی که دارنده چک سفید امضا قبل از فوت خود، این اختیارات را به دیگری تفویض کرده باشد، وراث دارنده می‌توانند به‌عنوان نمایندگان قانونی او نسبت به تکمیل چک اقدام کنند.
اعتبار چک و مدت زمان آن
چک‌ها به‌طور کلی از اعتبار زمانی خاصی برخوردار نیستند. به این معنا که چک تا زمانی که شرایط آن (مانند موجودی حساب صادرکننده) فراهم باشد، می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. با این حال، در خصوص شکایت کیفری برای چک برگشتی، تنها در صورتی می‌توان اقدام کرد که ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ ثبت چک در بانک، شکایت کیفری علیه صادرکننده انجام گیرد. بنابراین، شکایت کیفری برای وصول وجه چک در این مدت باید صورت گیرد.
صدور اجراییه چک علیه وراث
در صورتی که حکم قطعی برای مطالبه وجه چک از وراث صادر شود، دارنده چک می‌تواند از دادگاه درخواست صدور اجراییه کند. این اجراییه به وراث ابلاغ می‌شود و آن‌ها موظفند ظرف مدت ۱۰ روز پس از ابلاغ، نسبت به پرداخت وجه چک از ترکه متوفی اقدام کنند. در صورتی که متوفی اموالی نداشته باشد، وراث نمی‌توانند از اموال شخصی خود برای پرداخت وجه چک استفاده کنند.
سخن پایانی
چک‌ها به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم تجاری و مالی، دارای قواعد قانونی خاصی هستند که در صورت فوت صادرکننده یا گیرنده آن، باید طبق قوانین و مقررات ویژه‌ای پیگیری شوند. دارنده چک باید از فرآیندهای قانونی و حقوقی مربوط به مطالبه وجه چک از وراث آگاه باشد و به‌طور اصولی اقدامات لازم را انجام دهد. این پروسه ممکن است پیچیدگی‌هایی داشته باشد که نیازمند دقت و آگاهی حقوقی است.
با توجه به اهمیت موضوع، توصیه می‌شود که در صورت بروز هرگونه مشکل در وصول وجه چک پس از فوت صادرکننده، از مشاوره و خدمات تخصصی موسسه حقوقی دادخواهان مجد استفاده نمایید. این موسسه با برخورداری از تیم وکلا و کارشناسان حقوقی مجرب، آماده است تا شما را در تمامی مراحل قانونی، از جمله ثبت دادخواست، دریافت گواهی انحصار وراثت و سایر مراحل حقوقی مرتبط با چک‌ها، یاری رساند.
سوالات متداول:
بله، چک همچنان معتبر است و می‌توان آن را وصول کرد. همچنین وراث موظف به پرداخت وجه چک از محل ماترک صادرکننده پرداخت می‌شود.
وراث گیرنده می‌توانند با ارائه گواهی انحصار وراثت، چک را وصول کنند. وراث می‌توانند چک را در بانک به نام خود انتقال دهند.
بله، گواهی انحصار وراثت یکی از مدارک اصلی برای این فرآیند است.
بله، در صورت عدم پرداخت، می‌توان از وراث شکایت کرد.
گواهی انحصار وراثت و مدارک هویتی وراث برای انتقال وجه کافی است.
