چک به عنوان یکی از اسناد مهم تجاری در معاملات مالی و حقوقی جایگاه ویژه‌ای دارد. در صورتی که صادرکننده در تاریخ مقرر وجه چک را پرداخت نکند، دارندۀ چک دچار ضرر و زیان مالی می‌شود. به همین دلیل، قانون‌گذار برای جبران این خسارت، نهادی به نام «خسارت تأخیر تأدیه» را پیش‌بینی کرده است. در این مقاله به بررسی نحوه محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک و الزامات حقوقی آن خواهیم پرداخت.
خسارت تأخیر تأدیه چک چیست؟
خسارت تأخیر تأدیه چک نوعی نهاد حقوقی است که هدف آن جبران زیان‌های ناشی از عدم پرداخت به‌موقع وجه چک است. به بیان دیگر، اگر شخصی که باید وجه چک را پرداخت کند در تاریخ معین این کار را انجام ندهد، قانون به دارنده چک اجازه می‌دهد تا از طریق مراجع قانونی نه تنها مبلغ اصلی چک را مطالبه کند، بلکه خسارت مربوط به تأخیر پرداخت را نیز از صادرکننده دریافت نماید. این خسارت شامل بهره ناشی از دیرکرد و میزان کاهش ارزش پول به دلیل تورم است.
مبنای حقوقی این نهاد در قوانین مختلف ایران مانند قانون صدور چک و قانون مدنی آمده است. در تبصره الحاقی به ماده ۲ قانون صدور چک (مصوب ۱۳۷۶) آمده است که دارنده چک می‌تواند از دادگاه درخواست خسارت تأخیر تأدیه کند، مشروط بر اینکه تأخیر ناشی از عدم پرداخت چک به‌موقع توسط صادرکننده باشد.
نحوه محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک
نحوه محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک تابع اصول خاصی است که بر اساس قوانین جاری کشور تعیین می‌شود. مهم‌ترین اصل در محاسبه خسارت تأخیر تأدیه، شاخص تورم است که هر ساله توسط بانک مرکزی اعلام می‌شود. به این معنا که مبلغی که به‌عنوان خسارت تعیین می‌شود، با توجه به نرخ تورم و بر اساس فرمول‌های مشخصی محاسبه می‌گردد. محاسبه خسارت تأخیر از تاریخ سررسید چک، یعنی تاریخی که چک باید پرداخت می‌شد، آغاز می‌گردد و تا زمانی که وجه چک به‌طور کامل پرداخت شود، ادامه می‌یابد.
برای مثال، اگر چکی به مبلغ ۱۰ میلیون تومان در تاریخ ۱ فروردین ۱۴۰۰ صادر شده و موعد پرداخت آن ۱ تیر ۱۴۰۰ بوده است، اما صادرکننده در تاریخ مقرر آن را پرداخت نکرده باشد، دارنده چک می‌تواند پس از گذشت یک سال (یعنی ۱ تیر ۱۴۰۱) اقدام به مطالبه خسارت تأخیر تأدیه کند. در این حالت، علاوه بر مبلغ اصلی چک (۱۰ میلیون تومان)، صادرکننده ملزم به پرداخت خسارت ناشی از تأخیر یک ساله نیز خواهد بود که این خسارت بر اساس نرخ تورم سالانه محاسبه می‌شود.
مستندات قانونی و آراء حقوقی مرتبط با تأخیر تأدیه چک
مبنای محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک، علاوه بر قانون صدور چک، بر اساس رأی وحدت رویه شماره ۸۱۲ هیات عمومی دیوان عالی کشور نیز تعیین می‌شود. در این رأی که در سال ۱۴۰۰ صادر شده، دیوان عالی کشور تاکید کرده است که خسارت تأخیر تأدیه چک باید بر اساس نرخ تورم اعلام‌شده توسط بانک مرکزی محاسبه شود و شمول این ماده خارج از مقررات مربوط به آیین دادرسی مدنی است.
همچنین، بر اساس ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی، در دعاوی حقوقی که مربوط به اسناد مالی است، در صورت عدم پرداخت به‌موقع، دادگاه می‌تواند صادرکننده را علاوه بر پرداخت مبلغ اصلی، به پرداخت خسارت تأخیر بر اساس نرخ تورم محکوم کند. در این راستا، دادگاه‌ها موظف‌اند برای محاسبه خسارت، نرخ‌های اعلامی از سوی بانک مرکزی را مبنای کار قرار دهند.
محاسبه آنلاین خسارت تأخیر تأدیه چک
در دنیای امروز، با توجه به پیشرفت تکنولوژی، امکان محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک به صورت آنلاین نیز فراهم شده است. با استفاده از سامانه‌های آنلاین، افراد می‌توانند به‌سادگی مبلغ خسارت تأخیر را محاسبه کرده و از میزان خسارت ناشی از دیرکرد چک مطلع شوند. برای این کار کافی است به سایت‌های معتبر حقوقی مانند سامانه محاسبه آنلاین خسارت تأخیر چک مراجعه کرده و با وارد کردن اطلاعات مربوط به چک، مانند مبلغ اصلی، تاریخ صدور و تاریخ مطالبه، خسارت مربوطه را به‌صورت آنلاین مشاهده کنند.
این سامانه‌ها بر اساس شاخص‌های اعلام‌شده توسط بانک مرکزی و فرمول‌های ریاضی دقیق، خسارت را محاسبه کرده و به متقاضی نمایش می‌دهند.
اجرای احکام و مطالبه خسارت تأخیر تأدیه چک
پس از صدور حکم دادگاه مبنی بر مطالبه خسارت تأخیر تأدیه چک، صادرکننده چک ملزم است در مدت زمان تعیین‌شده، مبلغ محکوم‌به را به دارنده چک پرداخت کند. در صورتی که این پرداخت انجام نشود، دارندۀ چک می‌تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگاه، درخواست صدور اجراییه کند. پس از صدور اجراییه، محکوم‌علیه (یعنی صادرکننده چک) موظف به اجرای حکم و پرداخت مبلغ خسارت و اصل وجه چک خواهد بود.
اگر محکوم‌علیه به دلایل مالی نتواند به‌موقع پرداخت را انجام دهد، می‌تواند ادعای اعسار کند. در چنین مواردی، دادگاه شرایط مالی وی را بررسی کرده و ممکن است با توجه به وضعیت مالی او، اقساطی برای پرداخت تعیین کند. اما در هر صورت، تا زمانی که مبلغ چک و خسارت تأخیر آن به‌طور کامل پرداخت نشود، فرآیند قانونی ادامه خواهد داشت.
محاسبه تأخیر تأدیه چک در شرایط تورم
نرخ تورم در محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک نقش بسیار مهمی دارد. با افزایش نرخ تورم، ارزش پول کاهش می‌یابد و به همین دلیل قانون‌گذار امکان مطالبه خسارت تأخیر را فراهم کرده است. در ایران، بانک مرکزی هر ساله نرخ تورم را اعلام می‌کند و این نرخ به‌عنوان معیاری برای محاسبه خسارت استفاده می‌شود.
برای مثال، اگر چکی به مبلغ ۵۰ میلیون تومان در سال ۱۳۹۹ صادر شده و در سال ۱۴۰۱ هنوز پرداخت نشده باشد، نرخ تورم در این بازه زمانی برای محاسبه خسارت به‌کار می‌رود. با توجه به نرخ تورم سالانه، مبلغ خسارت محاسبه و به اصل بدهی افزوده می‌شود.
سخن پایانی
محاسبه خسارت تأخیر تأدیه چک یکی از راهکارهای مهم قانونی برای جبران زیان‌های ناشی از عدم پرداخت به‌موقع وجه چک است. این خسارت به‌طور مستقیم به شاخص‌های اقتصادی، به‌ویژه نرخ تورم، بستگی دارد و می‌تواند زیان‌های وارده بر دارنده چک را کاهش دهد. با توجه به پیچیدگی‌های قانونی و محاسباتی مربوط به این موضوع، توصیه می‌شود که قبل از هرگونه اقدام قانونی، از مشاوره متخصصین حقوقی استفاده کنید.
موسسه حقوقی دادخواهان مجد با بهره‌گیری از تیمی مجرب و متخصص در امور حقوقی و مالی، آماده ارائه خدمات مشاوره‌ای و حقوقی در زمینه‌های مختلف، از جمله مطالبه خسارت تأخیر تأدیه چک و دعاوی مرتبط با اسناد تجاری است. اگر در زمینه چک و اسناد مالی با مشکلی مواجه شدید یا نیاز به اطلاعات بیشتری داشتید، می‌توانید با وکیل بانکی موسسه حقوقی دادخواهان مجد مراجعه کنید تا از خدمات حقوقی تخصصی بهره‌مند شوید.
خسارت از تاریخ سررسید چک محاسبه می‌شود، نه از تاریخ مطالبه یا شکایت.
دارنده چک می‌تواند با ثبت دادخواست در دادگاه، علاوه بر وجه چک، خسارت تأخیر تأدیه را نیز مطالبه کند.
بر اساس نرخ تورم اعلام‌شده توسط بانک مرکزی، از تاریخ سررسید تا زمان پرداخت محاسبه می‌شود.
بله، خسارت تأخیر تأدیه زمانی محاسبه می‌شود که چک برگشت خورده و پرداخت نشده باشد.
بله، خسارت تأخیر تأدیه برای چک‌های حقوقی و تجاری قابل مطالبه است.
بله، نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی مستقیماً در میزان خسارت تأخیر تأدیه تأثیرگذار است.
بله، دارنده چک می‌تواند هزینه‌های دادرسی و حق‌الوکاله را نیز مطالبه کند.
اگر صادرکننده چک ثابت کند که وجه چک پیش از سررسید پرداخت شده است یا دارنده حق دریافت وجه را ندارد، خسارت تأخیر تأدیه اعمال نمی‌شود.
بله، هرچه مبلغ چک بالاتر باشد، میزان خسارت تأخیر تأدیه نیز بیشتر خواهد بود.
پس از برگشت خوردن چک و ثبت شکایت، دارنده چک می‌تواند درخواست خسارت تأخیر تأدیه را ارائه کند.
بله، خسارت تأخیر تأدیه تا زمان پرداخت کامل وجه چک محاسبه می‌شود.
خسارت تأخیر تأدیه تا زمانی که وجه چک پرداخت نشود، محاسبه می‌شود و محدود به یک سال نیست.
