میزان پایبندی طرفین به یک قرارداد هموار از دغدغه های اصلی افراد در عقد قراردادها بوده است و قوانین زیادی در این حوزه تنظیم گردیده است. عقد قراردادها از این حیث به دو نوع عقد لازم و جایز تقسیم میشوند. از آنجایی که قرارداد ها معمولا برای مسائل مهم مانند خرید و فروش ملک و خودرو و کار تنظیم میشوند، دانستن نکات حقوقی این حوزه برای هر کسی اهمیت دارد.
با توجه به فراوانی پرونده های حقوقی حوزه قرارداد، وکلای موسسه حقوقی دادخواهان مجد ایرانیان تصمیم به تنظیم مقاله ای در این حوزه گرفتند تا از وقوع چنین پرونده هایی تا حد امکان جلوگیری شود. بعضا با رعایت چندین نکته ساده در نگارش قراردادها، از یک پرونده حقوقی بغرنج جلوگیری میشود.
تقسیم بندی عقد لازم و عقد جایز بر چه اساسی است؟
هنگام عقد یک قرارداد، افراد از اینکه بعدا از آن پشیمان میشود یا خیر مطمئن نیستند. لذا، عقد لازم و جایز بر اساس حق فسخ طرفین قرارداد تنظیم شده که در طول این مقاله به تفاوت های هریک اشاره خواهد شد. به زبان ساده، با عقود لازم و جایز، میزان پایبندی طرفین، به قرارداد مشخص میشود. در ادامه به تعریف جداگانه هر یک از این مفاهیم پرداخته ایم.
اقاله قرارداد و فسخ قرارداد چیست؟
توجه داشته باشید که فسخ قرارداد به معنی این است که یک طرف از طرفین قرارداد، به دلایل مختلف تصمیم به ترک قرارداد مینماید. در صورتی که اقاله، به معنی این است که طرفین معامله با هم به صورت توافقی تصمیم به لغو قرارداد میگیرند.
مطابق قانون، انجام اقاله توسط طرفینی که قرارداد را تنظیم نموده اند نیازی به تشریفات ندارد. اما اگر اقاله در قراردادی به حقوقی دیگران آسیبی بزند، برای انجام آن باید مراحلی را طی نمود. به عنوان مثال، برای باطل کردن عقد نکاح یا ازدواج، باید مراحلی را طی کرد. زیرا طلاق به نظم جامعه آسیب میزند.
عقد لازم چیست؟
تنها زمانی که هر یک از طرفین قرارداد، به دلخواه خود، قرارداد را برهم نزنند، ارزش واقعی یک عقد یا قرارداد مانند عقد جعاله مشخص میگردد. براساس ماده 185 قانونی مدنی، عقد لازم عقدی است که به موجب آن حق فسخ از هر یک از طرفین گرفته میشود مگر در مواردی که شرایط فسخ در ضمن قرارداد ذکر شده باشد. به عنوان مثالی برای امکان فسخ در عقد لازم، فرض کنید که برای انجام پروژه ای در حوزه کاری خود با یک کارفرما قرارداد بسته اید. کارفرما برای اینکه حق فسخ قرارداد را داشته باشد، باید در قرارداد ذکر کند که مثلا در صورتی که پس از گذشت 100 روز از تاریخ قرارداد 30 درصد کار تمام نشد، ایشان حق فسخ قرارداد را دارند.
همچنین شما نیز میتوانید با ذکر بندی، برای خود امکان فسخ قرارداد را ایجاد نمایید. به عنوان مثال میتوانید ذکر نمایید که،درصورت عدم پرداخت 50 درصد مطالبات از سوی کارفرما بعد از انجام 30 درصد کار، شما حق فسخ را خواهید داشت.
در برخی از عقود لازم، برای فسخ قرارداد از سمت طرفی، جریمه ای تعیین میشود. به عنوان مثال، در قرارداد ذکر میشود که در صورت پشیمان شدن هر یک از طرفین و درخواست لغو قرارداد، شخص ملزم به پرداخت 10 درصد از ارزش کل قرارداد میباشد.
عقد جایز چیست؟
براساس ماده 186 قانون مدنی، عقد جایز عقدی است که هر یک از طرفین قرارداد حق فسخ آن را بدون هرگونه تشریفاتی دارند. در این نوع عقد، فسخ قرارداد میتواند به هردلیلی باشد و در صورتی که هر یک از طرفین پشیمان شود، میتواند قرارداد را ترک نماید.
از آنجایی که بعضا عقود جایز باعث دردسرهایی میشود قانون گذار عقودی را که میتوانند جایز باشند را محدود کرده است. برخی از عقود جایز عبارتند از:
- عقد عاریه
- عقد ودیعه
- عقد وکالت
- عقد مضاربه
- عقد شرکت
- عقد جعاله.
به عنوان مثال، عقد وکالت که اشاره شد، یک عقد جایز است. به این معنی که هر یک از طرفین (وکیل یا موکل) در هر زمانی که بخواهند میتوانند قرارداد را ترک نمایند.
نکته قابل توجه در عقود جایز این است که در برخی شرایط میتوان قرارداد را به نوعی تنظیم نمود که به عقد لازم تغییر پیدا کند. به عنوان مثال، در قرارداد وکالت، میتوان با اضافه کردن بندهایی، طرفین را ملزم به رعایت تشریفاتی جهت لغو قرارداد نمود.
تفاوت های عقود لازم و جایز
در پاراگراف های قبلی این مقاله، تعاریفی از دو نوع عقد، یعنی لازم و جایز ارائه شد. در این بخش قصد داریم تا تفاوت عقد لازم و عقد جایز را تشریح نماییم.
- حدود الزام به معنای میزان تعهد طرفین به قرارداد است. در این مورد، عقد لازم از حد الزام بالاتری برخوردار است چرا که بر خلاف عقد جایز، طرفین نمیتوانند به هر دلیلی نسبت به فسخ قرارداد اقدام نمایند.
- درصورتی که عقد جایز باشد، و یکی از طرفین فوت کند یا دچار جنون شود، عقد به صورت قهری باطل باطل میشود. به عنوان مثال، اگر در قرارداد وکالت، وکیل یا موکل دچار جنون شوند، عقد باطل میشود. در سمت دیگر، اگر که عقد لازم باشد، و یکی از طرفین فوت کند، عقد تا زمان پایان اعتبار جاری است.
اصل جایز بودن قرارداد چیست؟
در صورتی که طرفین یک قرارداد در هنگام عقد قرارداد ندانند که عقد جایز است یا لازم، مطابق قانون، فرض بر لازم بودن عقد گرفته میشود. به این معنا که شرایط عقد لازم بر قرارداد حاکم میشود.
سوالات متداول راجع به عقد لازم و عقد جایز
سوال |
پاسخ |
|
آیا میتوان عقد جایز را غیر قابل فسخ کرد؟ |
به غیر از عقد نکاح یا همان نامزدی، سایز عقد ها را میتوان لازم کرد |
|
آیا میتوان با توافق طرفین، عقد لازم را به عقد جایز تبدیل کرد؟ |
بله، در صورت درج خیار شرط در عقد میتوان عقد لازم را به جایز تبدیل کرد |
|
آیا عقدی وجود دارد که از یک سمت لازم باشد و از سمتی دیگر جایز؟ |
بله، در قرارداد رهن (عقد رهن)، یک طرف عقد لازم است و یک طرف جایز |
|
تعریف عقد لازم چیست |
عقدی است که از سمت طرفین قابل فسخ نباشد |
|
تعریف عقد جایز چیست |
عقدی است که طرفین بدون هیچ دلیل میتوانند آن را فسخ نمایند |
محمد فتحی راجع به عقد لازم و جایز میگوید:
وکیل برای عقد قرارداد
همواره توصیه کرده ایم که در هنگام عقد قرارداد های مهم، حتما با یک وکیل خبره مشورت نمایید. در بسایری از قرارداد ها به علت عدم اطلاع طرفین از بار حقوقی کلمات، مشکلات بغرنجی ایجاد میشود. موسسه حقوقی دادخواهان مجد با در اختیار داشتن برترین وکیل های ایران به مدیریت محمد فتحی، وکیل پایه یک دادگستری آماده است به شما عزیزان در مسائل مختلف حقوقی مشاوره ارائه بدهد.
