ادله اثبات جرم کلاهبرداری؛ روش های اثبات جرم کلاهبرداری

پادکست اثبات جرم کلاهبرداری

کلاهبرداری، از جمله جرایم رایج در جوامع بشری است که با هدف کسب منفعت یا امتیاز نامشروع از طریق فریب و سوء استفاده از اعتماد دیگران صورت می‌گیرد. این جرم، علاوه بر ضرر و زیان مالی به قربانیان، می‌تواند لطمه‌ای جبران‌ناپذیر به نظم عمومی و اعتماد اجتماعی وارد کند.

اثبات جرم کلاهبرداری، به دلیل ماهیت پنهان و پیچیده‌اش، نیازمند جمع‌آوری دقیق و موشکافانه ادله و مدارک است. در این راستا، قانون‌گذار و مراجع قضایی، قواعد و ضوابطی را برای اثبات این جرم وضع کرده‌اند که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

ادله یا دلیل

دلیل عبارت است از هرگونه وسیله و چیزی که وجود یا عدم وجود امری  را اثبات کند و یا صحت و سقم ادعایی را اثبات نماید، تعریف شده است.  در حقوق کیفری ادله جایگاه بسیار بالایی دارد چراکه اثبات وقوع جرم که خود بخشی از عدالت اجتماعی نیز است نیازمند ادله های معتبر است.

تعریف کلاهبرداری

کلاهبرداری ذاتاً نوع خاصی از جرم است و برای همان است که بین مردم شهره عام و خاص شده است. در جرم کلاهبرداری، مجرم با توسل به ابزار و وسیله متقلبانه،  طرف مقابل خود را فریب داده  و حتی امکان دارد با رضایت و همراهی طرف مقابل  مال وی را صاحب شود.

مطمئناً در این معاملات کلاهبردارانه یا خود کلاهبردار و یا طرف دیگری که کلاهبردار را اجیر کرده است دارای منفعت مالی  هستند. لذا برای همین است که در اصطلاحات قضایی، کلاهبرداری را یک جرم پیچیده قلمداد کرده اند. کلاهبرداری با جرایمی چون سرقت یک تفاوت اساسی هم دارد و آن اینکه در سرقت فقط مال غیر ربوده می شود ولی در جرم کلاهبرداری، فرد کلاهبردار حتماً می‌بایست به وسایل متقلبانه توسل جسته و طرف مقابل را اغفال نموده باشد.

توسل به وسیله متقلبانه

چنانچه بیان شد کلاهبرداری، صرفاً با حرف و دروغ و ذهنی جرم محسوب نمی شود و باید به مرحله عینیت رسیده باشد. لذا کلاهبرداری با وسایل خاصی به منصه ظهور می رسد و شخص از طریق این وسایل قربانی خود را فریب داده باشد. وسیله متقلبانه می تواند سند مجعول باشد. البته قصد فریب دادن نیز در ادامه باید اتفاق افتاده باشد.

قانون کلاهبرداری

ماده ۱ ، قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری، که در واقع می توان از آن تحت عنوان قانون کلاهبرداری نیز یاد کرد در خصوص تعریف، ابعاد و میزان جرم کلاهبرداری چنین بیان می کندکه: « هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت‌ها یا تجارتخانه‌ها یا کارخانه‌ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امیدوار نماید یا از حدوث و پیشامدهای غیر واقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه، اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آن را تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب شده و علاوه بر رد اصل مال به صاحبش به حبس از ۱ تا ۷ سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است، محکوم می‌شود».

انواع ادله یا شیوه های اثبات جرم کلاهبرداری

البته باید متوجه بود که ادله اثبات جرم در اسلام  ودر سایر مکاتب قضایی جهان تفاوت هایی باهم دارند. بعضاً در قوانین و احکام اسلامی توسل جستن به هر نوع ادله ای برای اثبات جرم مورد پسند فقهای دینی و مذهبی قرار نگرفته است ولی احکام اسلامی  مسله مجازات تعزیری در این خصوص صدق می کند که جرم کلاهبرداری هم در مجموعه مجازات تعزیری قرار می گیرد.

ادله اثبات جرم  در فقه اسلامی محدود مشخص است که این ادله عبارت اند از:

• اقرار
• بیّنه(شهادت)
• قسامه و سوگند
• علم قاضی

از مواردی در بالا نام برده شد، فقط از قسامه نمی توان در اثبات جرم کلاهبرداری استفاده نمود چراکه این مورد مختص جرایم قتل و دیه و یا قصاص در مورد آنها اعمال می گردد. ولی از ادله سوگند می تواند استفاده کرد که آنهم شرایط خاص خود را دارد و در فقدان سایر ادله قاضی از آن استفاده می کند.

بنابراین می توان بیان کرد که ادله های اقرار، شهادت، سوگند و علم قاضی از راه هایی هستند که برای اثبات کلاهبرداری می تواند از آنها استفاده نمود.

اثبات کلاهبرداری  از طریق اقرار

اقرار همانطور که از اسمش مشخص است یعنی اینکه شخص با زبان خود به جرم خود اقرار کند البته در قانون  مجازات اسلامی ماده 164 به آن اشاره شده است که همان اقرار شخص به ارتکاب جرم توسط خودش است. در واقع فلسفه اقرار به این معنا است که شخص بیش از هرکس دیگری از اعمال خود مطلع است و با اقرار دیگر نیازی به تفحص نیست. بر اثبات کلاهبرداری فقط یک بار اقرار کافی است.

اثبات کلاهبرداری  از طریق شهادت

در قانون مجازات اسلامی شهادت جایگاه خاصی دارد و شرایط خاصی نیز بر آن مترتب است. طبق اصل 199 آن برای اثبات کلاهبرداری شهادت دو مرد عاقل، بالغ و عادل کافی است.

اثبات کلاهبرداری  از طریق سوگند

سوگند یکی از ادله های اثبات دعوا و جرم است که در قوانین مدنی و جرایی اسلامی به آن اهمیت داده شده است. در واقع مطابق باهمین ادراک عامیانه، شخص کلاهبردار با ذکر اسامی جلاله قسم می خورد که فلان امر یا عمل مورد اتهامی را مرتکب نشده است.

ادله اثبات کلاهبرداری  از طریق علم قاضی

ادله اعتبار علم قاضی، همواره در علم فقه و سایر علوم مرتبط با حقوق از مفاهیم مهم و قابل استناد بوده است. لذا قاضی با توجه به علم و معرفتی که در طول تحصیلات و تجربیات خود کسب می کند خود  به تنهایی قادر است به عنوان ادله محکم در خصوص اثبات یا رد موضوعی قضاوت نماید. البته این ادله قاضی هم از مدارک و اسناد و صحبت های طرفین دعوا و به علاوه علم و فراست خود قاضی نشات می گیرد. لذا قاضی با تکیه بر علم و عمل و وجدان خود حتی در صورتیکه هیچکدام از ادله های فوق وجود ندارند، با بررسی های خاص و خلاقانه خاص خود اقدام به صدور حکم نماید.