قولنامه‌ها از مهم‌ترین اسناد قراردادی در حقوق محسوب می‌شوند که درواقع، نشان‌دهنده تعهد به انعقاد عقد بیع (فروش) هستند. در عرف، قولنامه‌ها به عنوان سندی معتبر برای اثبات انتقال مالکیت یک مال منقول یا غیرمنقول استفاده می‌شوند و برای تنظیم این اسناد، رعایت قواعد و تشریفات قانونی ضروری است تا از اعتبار قانونی لازم برخوردار شوند.
در واقع، وقتی از قولنامه صحبت می‌شود، در بسیاری از مواقع منظور همان مبایعه‌نامه است که افراد به وسیله آن، مالکیت خود را بر اموال مختلف به اثبات می‌رسانند. بنابراین، آگاهی از شرایط و الزامات قانونی جهت اعتبار یک قولنامه ضروری است تا در مواقع لزوم، به ویژه در فرآیندهای قانونی و قضائی، مشکلی پیش نیاید.
در این مقاله، قصد داریم به بررسی اعتبار قولنامه‌ها در دادگاه‌ها بپردازیم و شرایط مختلفی که ممکن است بر اعتبار آنها تاثیر بگذارد، به ویژه در صورتی که سند دست‌نویس یا بدون تاریخ باشد، یا در زمان فوت یکی از طرفین، اعتبار آن دچار خدشه شود. همچنین، به مقایسه بین قولنامه‌های عادی، بنگاهی و محضری خواهیم پرداخت.
انواع قولنامه و مفهوم حقوقی آن
قبل از بررسی اعتبار انواع قولنامه‌ها، ضروری است که مفهوم این اسناد را در چارچوب حقوقی توضیح دهیم. در حقوق، قولنامه به عنوان سندی شناخته می‌شود که به طور موقت، تعهد به انعقاد عقد بیع را اعلام می‌کند. این سند معمولاً زمانی تنظیم می‌شود که طرفین قادر به انعقاد فوری عقد بیع نباشند، اما قصد دارند تعهد خود را برای انجام معامله ثبت کنند.
با این حال، در عرف عام، قولنامه به معنای همان مبایعه‌نامه استفاده می‌شود که نشان‌دهنده توافق نهایی و رسمی طرفین برای انتقال مالکیت مال است. بنابراین، در این مقاله، قولنامه عادی و بنگاهی بیشتر به معنای مبایعه‌نامه به کار خواهند رفت و به همین دلیل، اعتبار این اسناد در دادگاه‌ها بسیار حائز اهمیت است.
اعتبار قولنامه در دادگاه
از آنجا که در حقوق ایران، انواع مختلفی از قولنامه وجود دارد، بررسی اعتبار هر یک از آنها در دادگاه‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. انواع اصلی قولنامه شامل قولنامه عادی، قولنامه بنگاهی و قولنامه محضری هستند که به شرح زیر مورد بررسی قرار می‌گیرند:
- قولنامه عادی: این نوع قولنامه معمولاً در مکان‌های مختلف مانند خانه یا محل کار و بدون حضور هیچ مرجع رسمی تنظیم می‌شود. این نوع قولنامه، اگر مطابق با شرایط صحت قرارداد (مانند عقل و بلوغ طرفین، رضایت و قصد، و معین بودن موضوع قرارداد) تنظیم شود، دارای اعتبار قانونی است. در دادگاه، در صورتی که هیچ ادعای جعل یا تردیدی در مورد اعتبار آن مطرح نشود، قابل پذیرش خواهد بود. البته، بهتر است که در زمان تنظیم این قولنامه، دو شاهد نیز حضور داشته باشند و آن را امضا کنند تا در صورت بروز اختلاف، شاهدانی برای تایید اصالت آن موجود باشند.
- قولنامه بنگاهی: این قولنامه در بنگاه‌های معاملات املاک و در فرم‌های استاندارد تنظیم می‌شود. در صورتی که این قولنامه دارای کد رهگیری باشد، امکان استعلام آن از سامانه‌های مربوطه وجود دارد و می‌تواند مانع از فروش مجدد مال به فرد دیگری شود. اعتبار این قولنامه نیز به مانند قولنامه عادی است، به شرطی که طرفین از اهلیت کافی برخوردار باشند و تمامی شرایط قانونی مانند مشروعیت معامله و معین بودن موضوع رعایت شود.
- قولنامه محضری: این نوع قولنامه در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود و به عنوان سند رسمی شناخته می‌شود. از آنجا که قولنامه محضری رسمی است، در صورت بروز هرگونه اختلاف، این نوع سند از اعتبار بیشتری برخوردار است و ادعای جعل تنها زمانی پذیرفته می‌شود که بتوان اثبات کرد که این سند جعل شده است. در مورد اعتبار این نوع قولنامه، تنها نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که طرفین باید از اهلیت و رضایت کافی برای تنظیم آن برخوردار باشند و موضوع معامله به وضوح مشخص باشد.
اعتبار قولنامه عادی بعد از فوت فروشنده
یکی از سوالات مهم در مورد قولنامه‌ها این است که آیا بعد از فوت یکی از طرفین، اعتبار قولنامه همچنان پابرجا خواهد بود یا خیر؟ پاسخ به این سوال مثبت است. حتی اگر فروشنده یا هر یک از طرفین قرارداد فوت کنند، قولنامه عادی همچنان معتبر است و اعتبار آن دچار خدشه نخواهد شد. مگر اینکه یکی از شرایط اصلی صحت قرارداد مانند عدم اهلیت یا عدم مشروعیت معامله اثبات شود.
اعتبار قولنامه عادی در توقیف مهریه
در شرایطی که زن به دنبال وصول مهریه خود از مرد است و تصمیم می‌گیرد اموال مرد را توقیف کند، اعتبار قولنامه عادی می‌تواند به عنوان یکی از ابزارهای قانونی در نظر گرفته شود. با این حال، برای توقیف اموال بر اساس قولنامه عادی، باید شرایط خاصی رعایت شود، از جمله اینکه مال باید دارای سند رسمی باشد و قولنامه تنها برای انتقال مالکیت آن مال به مرد به کار رفته باشد. در این صورت، زن می‌تواند از طریق دادگاه اقدام به توقیف مال و دریافت مهریه خود نماید.
اعتبار قولنامه بدون تاریخ
یکی دیگر از سوالات رایج در مورد اعتبار قولنامه عادی، مربوط به قولنامه‌هایی است که بدون تاریخ تنظیم شده‌اند. به طور کلی، نبود تاریخ در قولنامه تاثیری بر اعتبار آن ندارد و قانون به وضوح هیچ الزامی برای درج تاریخ در قولنامه‌ها تعیین نکرده است. اما، از آنجا که ارائه سند بدون تاریخ ممکن است موجب بروز مشکلاتی در اثبات زمان انعقاد قرارداد و تقدم یا تاخر آن شود، پیشنهاد می‌شود که همواره تاریخ در قولنامه‌ها درج گردد.
اعتبار قولنامه بنگاهی
قولنامه‌های بنگاهی، که معمولاً در بنگاه‌های معاملات املاک تنظیم می‌شوند، مشابه قولنامه‌های عادی از نظر اعتبار قانونی هستند. این قولنامه‌ها در صورتی که تمام شرایط قانونی لازم را رعایت کرده باشند، دارای اعتبار بوده و می‌توان از آنها در دادگاه به عنوان مدرک معتبر استفاده کرد. اگر قولنامه بنگاهی دارای کد رهگیری باشد، علاوه بر آنکه به عنوان سند معتبر شناخته می‌شود، امکان پیگیری و استعلام آن نیز وجود دارد.
سخن پایانی
در نهایت، می‌توان گفت که اعتبار قولنامه‌ها در دادگاه‌ها بستگی به شرایط مختلف و نوع آنها دارد. هرچند که قولنامه‌های عادی، بنگاهی و محضری هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند، اما رعایت اصول اساسی قرارداد مانند رضایت طرفین، اهلیت، مشروعیت معامله و معین بودن موضوع برای اعتبار آنها بسیار مهم است. بنابراین، جهت جلوگیری از مشکلات حقوقی و به منظور حفظ حقوق طرفین، پیشنهاد می‌شود که از تنظیم قولنامه‌ها در قالب رسمی (محضری) یا از طریق بنگاه‌های معتبر با کد رهگیری استفاده شود. علاوه بر این، در صورت بروز اختلافات حقوقی، مشاوره تخصصی از موسسه حقوقی دادخواهان مجد می‌تواند کمک بزرگی در راه‌حل‌های قانونی و شفاف‌سازی مسائل باشد.
سوالات متداول:
قولنامه باید از اهلیت طرفین، مشروعیت معامله، معین بودن موضوع، و قصد و رضایت برخوردار باشد.
بله، قولنامه محضری سند رسمی است و اعتبار بیشتری دارد.
بله، قولنامه عادی در صورتی که شرایط قانونی خاص خود را داشته باشد، در توقیف مهریه قابل استفاده است.
خیر، امضای طرفین برای اعتبار قولنامه ضروری است.
بله، پس از تنظیم سند رسمی، قولنامه همچنان معتبر است، اما سند رسمی از نظر قانونی ارجحیت دارد.
